کتاب اقدامات دولت های ایران در طول جنگ جهانی دوم جلد 3 نشر کلید پژوه

با اشغال ایران در شهریور۱۳۲۰ این نظم دولتی وابسته به استعمار سرمایه‌داری به هم خورد اما همچنان این وابستگی به سرمایه‌داری بر سر جای خود باقی می‌ماند. در ادامه باید گفت: در این‌که دولت رضاشاه دولتی متمرکز و وابسته به سرمایه‌داری بود شکی نیست اما اثبات این وابستگی دلیل بر تایید اهداف استعمارگر سرمایه‌دار از طرف دولت رضاشاه نیست. بلکه رضاشاه سعی داشت از این طریق قدرت و دیکتاتوری‌اش را تحکیم بخشدچنان‌که می‌بینیم رضاشاه دربرابر به اصطلاح اربابانش سرکشی و به طرف قدرت سومی گرایش پیدا می‌کند که آلمان نام دارد. کاتوزیان از وابستگی دولت رضاشاه به استعمار سرمایه‌داری تعبیر به شبه‌مدرنیسم می‌کند و برآمدن و چیرگی شبه‌مدرنیسم دولتی و غیردولتی را در ایران بر دو پایه استوار می‌داند: «نخست نفی همه سنت‌ها، نهادها و ارزش‌های ایرانی که» عقب‌مانده، و سرچشمه حقارت‌های ملی محسوب می‌شوند، دوم اشتیاق سطحی و هیجان روحی گروهی کوچک، اما روبه‌گسترش از جامعه شهری، و اما این‌که خود این بشر اروپاگرایی متکی بود به نهاد کهنسال استبداد ایرانی، بیش از هر چیز برملاکننده محتوای «مدرن و حقوق» شبه‌مدرنیسم دولتی است.» و دلایل طرفداران داخلی و خارجی این‌گونه نظام‌ها را که عملاً معتقدند برای دست‌یابی به دموکراسی به دیکتاتوری آهنین نیاز است توجیهاتی بیش نمی‌داند و آن را رد می‌کند و توجیه آن را به هیچ شکل ممکن صحیح نمی‌داند. دولت‌های جم، متین دفتری و منصور طبق تقسیم‌بندی کاتوزیان در سال‌هایی از حکومت رضاشاه قرار می‌گیرند که قدرت او هم مطلق بود و هم خودکامه (۲۰-۱۳۱۲). در ادامه به چگونگی ویژگی‌های سیاسی و اداری این دوره می‌پردازیم. همان‌طور که گفته شد تمرکز این ویژگی را در امور سیاسی و اداری این دوره هم می‌توان دید. خانم کدی به تشریح این ویژگی می‌پردازد: «هیچ‌گونه اختیارات مردمی، که با انتخاب مردم صورت گرفته باشد، در امر اداره دهات، شهرها، مناطق و یا استان‌های کشوروجودنداشت، کلیه مقامات دولتی درسرتاسرکشورازتهران‌نصب‌شده‌ودرمقابل مرکزمسئول بودند. در سال ۱۹۳۸ (۱۳۱۷) سازمان‌بندی واحدهای اداری محلی در کل کشور، تغییر یافت، به نحوی که واحدها یا اداره‌های کل این تشکیلات سطوح فرهنگی و قومی مختلفی را دربرمی‌گرفت و کنترل نیز به طورمستبدانه و از شاه دور صورت می‌گرفت. میان رئیس‌ها مدیر مربوطه و افراد تحت کنترل وی چنان فاصله‌ای بود که گاهی امکان داشت آنها به دو زبان مختلف تکلم کرده و دارای تحصیلات و ارزش‌های متفاوتی باشند.