کتاب مبانی نظری قانون اساسی نشر انتشارات روزنه

اگر انقلاب‌ اسلامی‌ در ایران‌ شگفت‌انگیزترین‌ پدیده اجتماعی‌ معاصر نامیده‌ شود گزافه‌ نیست: نهضتی‌ مردمی‌ که، بدون‌ تکیه‌ بر قهر و خشونت، حکومتی‌ ستم‌پیشه‌ و برخوردار از پشتیبانی‌ و تأیید بسیار در عرصة‌ سیاسی‌ جهان‌ را که‌ در طی‌ سالیان‌ دراز از اعمال‌ هر گونه‌ خشونت‌ و کشتار و شکنجه‌ پروا نکرده‌ بود، در طی‌ مدتی‌ کوتاه‌ بدان‌گونه‌ از سریر قدرت‌ فرو آورد و به‌ تلاشی‌ کشاند که‌ تعجب‌ و تحسین‌ نظاره‌گران‌ را برانگیخت. اما این‌ انقلاب‌ شگفتی‌ساز، در سال‌های‌ نخستین‌ پس‌ از پیروزی‌ نیز به‌گونه‌ای‌ تحسین‌انگیز به‌ نهادینه کردن‌ اهداف‌ و آرمان‌های‌ خود پرداخت: پس‌ از مدتی‌ کوتاه‌ به‌ همه‌پرسی‌ درباره شکل‌ نظام‌ جدید پرداخت، پس‌ از آن‌ به‌ انتخاب‌ خبرگان‌ و صاحب‌نظران‌ برای‌ تشکیل‌ مجلس‌ خبرگان‌ قانون‌ اساسی‌ و تدوین‌ و تنظیم‌ قانون‌ اساسی‌ مبادرت کرد و سرانجام، پیش‌ از فرا رسیدن‌ اولین‌ سالگرد پیروزی، آن‌ را به‌ همه‌پرسی‌ گذارد و بدین‌گونه‌ زمینه شایسته‌ای‌ برای‌ استقرار نظام‌ جدید مهیا ساخت. قانون‌ اساسی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ به‌ دلایل‌ گوناگون‌ از برجستگی‌های‌ ویژه‌ برخوردار است‌ و مهم‌ترین‌ آنها این‌ که‌ تجسم‌ آرمان‌ها و ارزش‌هایی‌ است‌ که‌ مردم‌ مسلمان‌ ایران‌ در پی‌ تحقق‌ آن‌ بوده‌اند. از همین‌ روی، چنانچه‌ خواهد آمد، آیت‌الله‌ شهید دکتر بهشتی‌ آن‌ را بیانیه انقلاب‌ اسلامی‌ می‌نامد. دیگر آن‌ که‌ تدوین‌کنندگان‌ این‌ قانون، گروهی‌ از زبدگان‌ و نخبگان‌ و شماری‌ شایان‌ توجه‌ از مبارزان‌ و تلاشگرانی‌ بودند که‌ برای‌ به‌ ثمر نشستن‌ این‌ نهضت‌ رنج‌ها کشیده‌ و سختی‌ها بر خود هموار ساخته‌ و سال‌ها درباره نظام‌ آرمانی‌ خود به‌ مطالعه‌ و مباحثه‌ پرداخته‌ بودند. نکتة‌ جالب‌ توجه‌ دیگر این‌ است‌ که‌ هر یک‌ از فصول‌ و اصول‌ این‌ قانون، حاصل‌ گفتگوها و تبادل‌نظرهایی‌ است‌ که‌ در میان‌ این‌ خبرگان‌ صورت‌ گرفته‌ است‌ و بازتاب‌ آرا و اندیشه‌های‌ عالمان‌ و روشنفکران‌ دینی‌ است‌ که‌ هر کدام‌ در زمینه‌ یا زمینه‌هایی‌ صاحب‌نظر بوده‌اند. اینک، پس‌ از گذشت‌ بیش‌ از دو دهه‌ از آن‌ تلاش‌ ستایش‌انگیز، اهمیت‌ تبیین‌ این‌ قانون‌ و مبانی‌ نظری‌ آن، به‌ سبب‌ قرائت‌های‌ گوناگونی‌ که‌ در طی‌ این‌ سال‌ها در عمل‌ و نظر از آن‌ شده‌ است، بیش‌ از پیش‌ مطرح‌ است‌ و یکی‌ از بهترین‌ طرق‌ انجام‌ این‌ مهم، مراجعه‌ به‌ دیدگاه‌های‌ زبدگان‌ و خبرگانی‌ است‌ که‌ دست‌ به‌ تدوین‌ آن‌ یازیده‌اند. کتاب‌ حاضر با همین‌ انگیزه‌ تهیه‌ شده‌ است‌ و شامل‌ نظرات‌ تفصیلی‌ و تفسیری‌ آیت‌الله‌ شهید دکتر بهشتی‌ درباره قانون‌ اساسی‌ است‌ که‌ خود نقشی‌ بس‌ مهم‌ در تدوین‌ آن‌ داشته‌ است. بخش‌ نخست‌ دربرگیرنده گفتار ارزنده‌ و روشنگر ایشان‌ با عنوان‌ “نظام‌ سیاسی‌ در قانون‌ اساسی” است‌ که‌ به‌ تاریخ‌ ۹/۹/۵۸ در حسینیه ارشاد تهران‌ ایراد شده‌ است. دومین‌ بخش‌ حاوی‌ گفتاری‌ از آن‌ اندیشمند فرزانه‌ است‌ که‌ با عنوان‌ “پیرامون‌ قانون‌ اساسی” در تابستان ‌۱۳۵۸ در مشهد مقدس‌ ایراد شده‌ است. بخش‌ سوم‌ شامل‌ گفتگوی‌ مطبوعاتی‌ ایشان‌ درباره قانون‌ اساسی‌ است‌ که‌ در روزنامه جمهوری‌ اسلامی‌ به‌ تاریخ‌ پانزدهم‌ تیر ماه‌۱۳۵۸ منتشر شده‌ است. دو پیوست‌ نیز پایان‌ بخش‌ کتاب‌ حاضر است: یکی‌ خطبه دویست‌ و هفتم نهج‌البلاغة‌ امیرمؤ‌منان علی‌ (ع) است‌ که‌ در آن‌ به‌ حقوق‌ متقابل‌ حکمران‌ اسلامی‌ و مردم‌ پرداخته‌ شده‌ و بارها توسط‌ آیت‌الله‌ شهید دکتر بهشتی‌ در فصل‌های‌ اصلی‌ کتاب‌ مورد استفاده‌ قرار گرفته‌ است؛ دیگر، متن‌ کامل‌ قانون‌ اساسی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ مصوب‌۱۳۵۸ است‌ که‌ به‌ علت‌ ارجاع‌ فراوان‌ به‌ آن‌ و به‌ منظور تسهیل‌ دسترسی‌ خوانندگان‌ آورده‌ شده‌ است.