کارگردانان در تمرین «جهان پنهان»

کتاب «کارگردان‌ها در تمرین؛ جهان پنهان» خانم سوزان لتزلر کول را از دست‌فروشی در خیابان انقلاب گرفتم؛ باورم نمی‌شد چنین کتابی، کف خیابان انقلاب به قیمتی خیلی معمولی. کتابی است درخشان که مجموعه‌ای است از گزارش‌ها، تحلیل و تفسیرهای خانم کول از تمرین‌های کارگردان‌های آوانگارد دهۀ هشتاد مثل رابرت ویلسن، ریچارد فورمن، الیزابت لوکمپت، امیلی مان، جوان آکالایتیس، ماریا ایرنه فورنس و غیره. اگر بخواهم مختصری از اصلی‌ترین اهمیت کتاب برای جامعۀ تئاتری ایران بگویم که فکر ترجمۀ کتاب را جدی کرد، بیش از هر چیز باید به جایگاه و منظری اشاره کنم که جایش در تئاتر ما خالی است و تقریباً می‌توان گفت ضرورتی است که به‌کل نادیده گرفته شده‌است؛ حضور شخصی سر تمرین‌های یک گروه تئاتری با دانشی متناسب و مقبول از خود هنر تئاتر و تاریخ آن، نظریۀ انتقادی و مسائل روز اجتماعی که بتواند روایتی دقیق، تحلیلی و در عین‌حال نقادانه از فرآیند تکوین یک اجرا به دست دهد به‌طوری که نشان دهد که چگونه نظریه و عمل همچون دوسوی یک سکه، به‌شکلی جدانشدنی در خلق یک اثر هم‌پای یکدیگر دخیل‌اند. در بسیاری مواقع حضور این شخص نه ابداع یا انتساب نظریه‌ای به فرآیند مذکور که آشکارگی آن است. در واقع بینش ستودنی خانم کول در آن است که سویۀ نظری آنچه در حال شدن است را از طریق گفت‌وگو با عوامل اجرا به‌خصوص کارگردان، سنجش و واکاوی دقیق به ثبت برساند و به‌جز آنچه در آگاهی تولیدکنندگان یک اثر هست، بخش ناآگاهانۀ آن را نیز به پیش چشم و نظر آورد. این جایگاه از نظر بنده چنان مهم بوده و هست که در اندیشۀ پیش‌نهادن آن در فضای تئاتری‌مان افتاده‌ایم. انبوه دانشجویان مقاطع ارشد یا حتی کارشناسی که دانشی عمیق و تحسین‌برانگیز دارند به‌راحتی می‌توانند راویان صادق و دقیقی برای جریان تئاتری کشور شوند و دوگانۀ کاذب نظریه و عمل را در ساحتی جدید به گفت‌وگویی فراسوی جدل‌های بی‌مازاد بکشانند.