معماری و آرامش
اصول آرامش آفرین در معماری خانه‌های سنتی ایرانی

کتاب «معماری و آرامش» دستاورد پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات است که توسط محمود ارژمند، بیتا حاجبی و سمیه خانی، پژوهش شده شده است. این اثر می‌کوشد، حوزه‌ای از معماری را مطالعه کند که به بعضی از شئون انسانی تمدنی او برمی‌گردد. بنابراین، به شأن اجتماعی و فردی انسان‌های مستقر در معماری آن توجه می‌کند و چون نخستین حضور انسان در فضای معماری، در فضای سکونتی است و این فضا هنوز هم بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین بستر تحقق این زندگی است، به‌ناچار بیشتر به فضای مسکونی یا «خانه»، ارتباط آن با «محله»، «همجواری»‌ها و در قالب بزرگ‌تر «شهر»، می‌پردازد. این پژوهش، بخشی را مدنظر دارد که بیشتر به محیط و اجتماع و فرهنگ می‌پردازد و از میان بسیاری از موضوعات، به‌سیاق روش علمی، تنها یک موضوع را گزینش کرده و بر آن متمرکز شده است: «آرامش». در این پژوهش، مؤلفان برای رسیدن به درکی بهتر از موضوع و تأمل در عنصر رضایت بهره‌برداران از خانه، ابتدا سعی کرده‌اند، در قالب پرسش‌نامه‌هایی از ساکنان خانه‌های تاریخی، «عوامل عینی» کیفیت فضایی که می‌تواند پاسخگوی این نیاز باشد را شناسایی کنند؛ سپس با بررسی دوازده نمونه از خانه‌های سنتی باقی‌مانده که اکنون به‌نوعی از سوی ساکنان آن استفاده می‌شود، الگوهای پاسخگو را جست‌وجو نمایند. برای بررسی اوضاع اجتماعی خانه‌ها، به اسناد کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی مراجعه کرده‌اند. بخش مهمی از این پژوهش شامل مطالعۀ میدانی و مصاحبه با ساکنان سابق این‌گونه خانه‌ها (که اکنون دیگر در آنها زندگی نمی‌کنند) بوده تا بتوان تصویری از کیفیت فضا و زندگی جاری متناسب با فرهنگ آنها در زمان تاریخی مربوطه به‌دست داد و در نهایت با تحلیل‌های مقایسه‌ای مجموع داده‌ها و یافته‌ها، شاخص‌های مربوط را مشخص کنند. هرچند مصادیق عینی بررسی شده در این پژوهش، محدود به دوازده خانۀ سنتی باقیمانده از دورۀ قاجار و دورۀ پهلوی اول در اصفهان است، اما می‌توان از نتایج حاصل، به‌دلیل کلی بودن و در برداشتن عناصر مشترک در زندگی همۀ ایرانیان، به‌صورت کاربردی برای محدودۀ وسیع‌تری استفاده کرد. این پژوهش با ترسیم صورتی از زندگی جاری در این خانه‌ها، به‌تناسب نوع زندگی‌های گذشته، برنقش شاخص‌های زندگی ایرانی که تأمین‌کنندۀ آرامش فردی و اجتماعی هستند توجه کرده و کوشیده است عناصر مؤثر را شناسایی کند و پیشنهادهایی برای طراحی خانه در زمان معاصر ارائه نماید. این کتاب در چهار فصل به این شرح تدوین شده است: فصل اول: آرامش فصل دوم: خانه و زندگی فصل سوم: خانه و اجتماع فصل چهارم: پیوست‌ها در فصل نخست، ابتدا مفهوم آرامش از منظر صاحب‌نظران مطالعات طراحی محیط و سپس در آموزه‌های اسلامی در دو بخش آرامش معنوی، آرامش مادی و روانی بررسی می‌شود. در فصل دوم، گزارشی از مطالعات میدانی ارائه و در فصل سوم، «آرامش در خانه» با مفاهیم دیگری که در حوزۀ پایداری اجتماعی مطرح است، تکمیل می‌شود. پس از مروری بر مباحث مربوط به معماری خانه در «دورۀ سنتی» و «دورۀ گذار» و «دورۀ تجدد» در فصل سوم، بحث اصلی این پژوهش یعنی موقعیت «آرامش» در بستر تاریخی مطرح و بررسی و جمع‌بندی می‌شود.