کتاب آیین گنوسی و عرفان اسلامی نشر انتشارات عطائی

واژۀ "ﻋﺮﻓﺎن " در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی "ﺷﻨﺎﺧﺖ" اﺳﺖ و در اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ قلبی ﺧﺪاوﻧﺪ، ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ کشف و شهود و ﺻﻔﺎی ﺑﺎﻃﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ‌ﮔﺮدد، ﮔ.ﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ و معرفت عرفانی عبارت است از «باز شناختن ذات‌ و صفات الهی در صور تفاصیل بعد از آنکه بر سبیل اجمال‌ معلوم شده باشد که موجود حقیقی و فاعل مطلق اوست.» (عزالدین کاشانی، ۱۳۶۷: ۸۰) اگرچه بسیاری از محققان میان تصوف و عرفان تفاوت قائل شده و تصوف را جنبۀ عملی سلوک و عرفان را جنبۀ علمی آن دانسته‌اند؛ اما در این کتاب موافق عقیدۀ عده‌ای از پژوهشگران این دو مرادف هم به کار رفته است. می‌توان گفت عرفان، عمری به قدمت عمر بشریت دارد و محدود به هیچ ملت و مذهبی نیست. عرفان را ناشی از فطرت آدمی دانسته‌اند، آنگونه که مذهب و دین ناشی از فطرت آدمی است. عرفان را می‌توان وجه مشترک همۀ آیینها و مذاهب دانست و جریان روحانی عظیمی که از میان همۀ ادیان می‌گذرد. عرفان در حقیقت مکتبی است که بر جهان‌بینی عشق استوار است و راهی است برای کشف حقیقت نه براساس عقل و استدلال بلکه بر مبنای ذوق و اشراق. عرفان امکان ارتباط و وصال آدمی با حقیقتی واحد را که ورای ماده و طبیعت است فراهم می‌کند؛ که این وصال و ارتباط نه در غایت و آخرت، بلکه در هرزمانی که عارف اراده کند و برای آن تلاش کند و در همین دنیا صورت می‌پذیرد. «عرفان به طور بالقوه پدیده ای است کاملاً خودجوش که پاسخی به اشتیاق و عطش روح بشر برای تجربۀ دیدارمستقیم وشخصی با خداوند به حساب می‌آید؛ و نیز بیانگر نظریۀ ارتباط بین روح و خداست که آن اشتیاق و عطش را ارضا می‌کند.»