کتاب فرهنگ 1000 ضرب المثل و اصطلاح رایج فارسی نجمه رحیمی نشر انتشارات فرنام

ضرب­المثل­ها که با فرهنگ ما پیوند خورده­اند بخش نسبتاً بزرگی از زبان به شمار می‌آیند. این فرهنگ شامل هزار ضرب­المثل و اصطلاح با معادل­های آن در زبان انگلیسی است. سعی شده­است که از رایج­ترین و متداول­ترین ضرب­المثل­ها و اصطلاحات در فرهنگ دو زبان استفاده ­شود. از آنجا که ممکن است در مقابل یک اصطلاح از فارسی دو یا چند معادل انگلیسی موجود باشد و یا بالعکس در مقابل هر یک از اصطلاح یا ضرب­المثل انگلیسی دو یا چند معادل فارسی وجود داشته ­باشد تنها به یک مورد در مقابل هر ضرب‌المثل در زبان مقابل اکتفا شده ­است. از لحاظ تطابق مفهومی و واژگانی باید گفت مَثل­ها در برخی موارد تطابق مفهومی و واژگانی کامل دارند امّا در برخی موارد تنها از تطابق مفهومی کامل و عدم تطابق واژگانی برخوردار هستند و در برخی موارد نیز عدم تطابق واژگانی و مفهومی مشاهده می­شود و در مقابل هر یک از اصطلاحات و ضرب­المثل­ها تنها می­توان به ترجمه­ای در زبان مقابل دست­یافت و معادلی برای آن وجود ندارد. همچنین برخی از مثل­ها را از لحاظ معنایی می­توان در یک حوزه جای داد. به این معنی که ممکن است ضرب­المثل­ها و اصطلاحاتی باشند که هم معنی هستند. مثل­ها و اصطلاحات رایج در میان هر قوم و ملّت از ارکان مهمّ زبان و ادب آن قوم و نموداری از ذوق و قریحه و صفات روحی و اخلاقی و همچنین افکار و تصوّرات و رسوم و عادات آن ملّت است. آن­ها در طی هزاران سال شکفته و نشر یافته و در هر کشور برحسب اختصاصات قومی و فرهنگی و آداب و سنن و مذهب و حتّی وضع جغرافیایی و سیاسی آن کشور ویژگی‌های خاصی پیدا کرده­ا‌ند. امروز در زبان رایج و معیار مردم کمتر استناد به ضرب­المثل­ها وجود دارد. ضرب­المثل در لغت به معنای "مثال­زدن" است. مردم برای اینکه منظور خود را بهتر بفهمانند و یا جهت عدم بیان صریح گفته خود، در گفتار خود از ضرب‌المثل استفاده می­کنند. مثل­ها به جنبه­های مختلفی اشاره دارند. بعضی از آن­ها جنبه اخطار دارند که برای این مورد می­توان به ضرب­المثل "چاه مکن بهرکسی اول خودت دوم کسی" اشاره کرد. برخی دیگر از مثل­ها و اصطلاحات جنبه پیشنهاد و توصیه دارند. برای مثال ضرب­المثل "ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه هست" به این مورد اشاره دارد. عدّه­ای دیگر از ضرب­المثل­ها جنبه سرزنش دارند. مانند: "جیک جیک مستانت بود، فکر زمستانت نبود." برخی دیگر اشاره به اوضاع و احوال نامطلوب دارد. از جمله " گل بود و به سبزه نیز آراسته شد." و " قوز بالا قوز". از این رو نمی­توان مثل­ها را جدا از قوانین اجتماعی به شمار­آورد بلکه بسیاری از باید­ها و نباید­های رفتاری ما در این مثل­ها نهفته است که به نوعی روش زندگی را به ما می‌آموزند. این­گونه است که مثل‌ها و حکم آیینه تمام نمای زندگی و حیات مادی و معنوی سازندگان آن­هاست و تمامی آن­ها در حکم آموزش زندگی هستند به عبارتی یاد­آور وظیفه ما در اجتماع هستند. * روش تنظیم و ضبط مثل­ها: در این فرهنگ مثل­های فارسی اصل قرار داده شده‌است و بنابراین تنظیم مثل­ها جهت دسترسی بهتر فارسی زبانان عزیز بر اساس مثل­های فارسی است که با رعایت نظم الفبایی ضبط شده­است. * توضیحات درباره مثل­ها: در این فرهنگ درباره معنی و مفهوم مثل­های فارسی و معادل‌هایشان توضیحی داده نشده­است. در برخی موارد معنی و مفهومی مثل­ها واضح و آشکار است و در برخی موارد دیگر که ابهام در معنا و مفهوم وجود داشته­باشد معادل­های آن در هر یک از دو زبان می­تواند کمک به تشخیص صحیح معنا و مفهوم اصطلاح یا ضرب­المثل کند. از آن جا که خاستگاه و منشأ ضرب­المثل­ها و اصطلاحات را می­توان در چهار دسته جای داد: ۱. بعضی از مثل­ها حاصل پندهای دانایان یا پیشوایان مذهبی یا تجربه­های طولانی زندگی مردم بوده که این‌گونه مثل­ها را معمولاً حکمت می­نامند. ۲. بعضی از مثل­ها گفتار دانشمندان یا اشخاص نامدار تاریخی مانند انیشتن، گاندی، ناپلئون بناپارت، ویکتور هوگو، ابن­سینا، ارسطو، دکتر حسابی، ملا­صدرا یا مردم عادی بوده که در موقع خاص خیلی بجا و مناسب بوده و از بس به دیگران خوش آمده، مشهور شده­اند. ۳. بعضی از ضرب­المثل­ها نتیجه داستانی نویسندگان و رمان نویسان است، خواه حقیقی یا افسانه­ای باشد. در حالی که مردم ممکن است از داستان­های اصلی آن بی‌خبر باشند. ۴. و بعضی از ضرب­المثل­ها از اشعار معروف شعرای آن زبان مانند شکسپیر، توماس هاردی، بن جانسون یا در زبان فارسی از سعدی، حافظ، مولوی، فردوسی و... گرفته شده­اند که در اثر کثرت استعمال به صورت ضرب­المثل در‌آمده‌اند، ادای ریشه­یابی مثل‌ها توسط نگارنده ضروری تشخیص داده نشده است. * مآخذ و منابع: تمامی مثل­های فارسی و معادل­های انگلیسی­شان از منابع معتبر و موثق- چه قدیم و چه جدید- استخراج شده­است. فهرست کامل این منابع در پایان جهت استفاده خوانندگان عزیز آمده­است. نجمه رحیمی