کتاب پژوهشی پیرامون علم رجال میرزا ابوالحسن مشکینی اردبیلی نشر دانشگاه امام صادق (ع)

از سوی دیگر باید توجه داشت که این کتاب به‌رغم نامی که برای آن برگزیده شده است، مختصری در همه شعب علم رجال و یا کتابی برای آشنایی اجمالی با علم رجال نیست؛ چرا که مولف به همه مباحث علم رجال مطابق ترتیب کنونی این مباحث نپرداخته است و حتی برخی از مسائل مهم علم رجال در این متن مختصر مورد بررسی قرار نگرفته‌ است؛ حال آنکه برخی از مسائل دیگر به تشریح و با بحث و استدلال فراوان مورد توجه قرار گرفته و نویسنده به بیان نظر اجتهادی خویش در رد و قبول استدلال‌ها پرداخته است. انتشار کتاب به زبان عربی به سال ۱۴۱۰ هجری قمری به همت مصحح گرامی حجت‌الاسلام زهیر الاعرجی صورت گرفته است که ضمن تقدیر از اقدام شایسته ایشان در معرفی و تقدیم این اثر عالمانه در حوزه علم رجال به جامعه علمی شیعه، باید خاطر نشان ساخت که تصحیح و تحقیقی که ایشان بر متن عربی کتاب انجام داده‌اند فاقد دقت و شرایط لازم دیگر برای انتشار چنین متنی است. به صورتی که در متن عربی منتشر شده توضیحات و تصحیحات به حداقل ممکن صورت گرفته است و حتی در پاراگراف‌بندی و شفاف‌سازی، مراد متن و مقصود مولف نیز کوتاهی شده است. به نحوی که در این کتاب موجز فصل‌بندی مطالب به صورت صحیح انجام نشده است و باعث سردرگمی خوانندگان می‌گردد. همچنین در مواردی که موضوع مطلب تغییر کرده است و نیازمند پاراگراف‌بندی مطالب بوده است، مصحح گرامی از توجه به این امر لازم غفلت کرده‌ و متن را به صورت جملات به هم متصلی که باعث سردرگمی می‌شوند ارائه نموده است. از سوی دیگر باید توجه داشت که متن این کتاب یادداشت‌های مولف برای تدریس بوده است، یعنی به شیوه برخی از علمای سلف درس خود را قبل از تدریس می‌نوشته‌اند. این امر باعث شده است که بسیاری از مطالب کتاب نیازمند توضیح و تشریح باشد، اما مصحح گرامی از توجه لازم به این امر نیز کوتاهی نموده و خود نیز در مقدمه به این امر اذعان کرده است که «به علّت برخی مشکلات از کسب منابع کافی برای تکمیل بحث به شکل مناسب آن معذور بودم» و اظهار امیدواری نموده است که در چاپ‌های بعدی این اشکالات برطرف گردد، ولی متاسفانه چاپ بعدی برای این کتاب موجود نیست. مترجمین کتاب حاضر ضمن تحقیقات خود در موضوعی خاص در علم رجال به این کتاب دست یافتند و آن را واجد مباحثی تخصصی و اجتهادی عمیق در این حوزه یافتند و خلاء چنین کتابی را در میان کتب فارسی علم رجال تشخیص داده و به ترجمه و عرضه آن به مخاطب فارسی زبان ترغیب شدند. برخی از خصوصیات این کتاب که ترجمه آن به زبان فارسی را موجب گردید به شرح ذیل است: - چنان که ذکر شد کتاب اثری اجتهادی و محققانه از مؤلفی متبحر و صاحب نظر در مباحث اصولی، فقهی و حدیثی است. - موجز و خلاصه بودن کتاب امتیاز دومی است که این کتاب از آن برخوردار است. - نیاز مخاطب فارسی زبان، به خصوص علاقه‌مندان و دانش‌پژوهان عرصه علم الحدیث به چنین مباحثی، زمینه ساز انجام این اقدام گردید. - ضرورت نقد و ارزیابی محققانه برخی از نظرات مولف محترم عامل دیگری در ترجمه و تحقیق این اثر بوده است. بر این اساس مترجمین تصمیم به ترجمه و تحقیق این کتاب گرفتند و از این رو اقدامات زیر در نسخه فارسی و تحقیق و تصحیح شده کتاب صورت گرفته است: - در تحقیق کتاب تلاش شده است که همه جا نظر مولف گرامی برای خواننده فارسی زبان تبیین گردد. در مواردی که این امر با ترجمه روان و سلیس ممکن نبوده است، در پاورقی به شرح مختصری از نظر مولف پرداخته شده است. - در موارد فراوانی که مولف محترم بدون ذکر منبع، مطلبی را از کتب علمای سابق نقل کرده است، مترجمین تلاش نموده‌اند تا حد امکان به متن اصلی دست یافته و نقل قول مولف گرامی را مستند سازند. این امر در موارد معدودی منجر به آن شد که نقل مولف گرامی اصلاح شود چرا که متن اصلی خالی از آن عبارت بود و یا عبارت با تفاوت اندک یا زیادی ذکر شده بود. - مترجمین تلاش کرده‌اند که علاوه بر ترجمه و تصحیح به ارزیابی محتوایی استدلال‌ها و نظرات مولف نیز توجه داشته‌ باشند و در پاروقی‌های متعددی به این کار اقدام کرده‌اند. - در ضمن ترجمه و تصحیح و مستندسازی کتاب، در مواردی مترجمین نسبت به نظر مولف گرامی کتاب دیدگاه متفاوتی داشته یا احتمالات متفاوتی را مطرح کرده‌اند. این نظرات نیز در پاورقی‌های متعددی که بر این کتاب نگاشته شده است درج گردیده است. - در مواردی که نویسنده کتاب از عالم یا اثری از علمای گذشته نامی به میان آورده است، تلاش شده است که به اختصار هر چه تمامتر آن اثر و نویسنده آن معرفی گردند. - در موارد متعددی که مولف گرامی در مورد راوی به خصوصی بحث کرده است، مترجمین کوشیده‌اند تا با مراجعه به کتب اصلی رجال، نظرات متقدمین علم رجال در مورد آن را راوی را به اطلاع خوانندگان گرامی برسانند. - در موارد متعددی نویسنده گرامی مضمون یا متن روایاتی را مورد استناد قرار داده است. در این موارد مترجمین تلاش کرده‌اند که تا حد ممکن به اصل آن روایت در متون اصلی حدیث شیعه دست یافته و آن را در اختیار خوانندگان فارسی زبان قرار دهند. این اقدام اثری جدی در فهم استدلال‌های مولف گرامی و در مواردی در نقد نظرات ایشان داشته است. - در نسخه عربی موجود، کلام مولف بسیار موجز و مختصر است و در چاپ عربی موجود نیز مطالب به هم پیچیده و بدون فصل‌بندی و بدون جدا کردن اقوال از یکدیگر و بدون پاراگراف‌بندی لازم منتشر شده است. همین امر باعث می‌شود که خواننده گاه از تعدد اقوال یا وجوهی که نویسنده بیان می‌کند مطلع نشود. برای رفع این اشکال در ترجمه و تحقیق این اثر تلاش شد تا ضمن پایبندی به اصل متن، تا حد ممکن با فصل‌بندی و پاراگراف بندی و شماره گذاری و... این مشکل متن برطرف شود.