کتاب آرامش در خانه ایرانی محمد صادق طاهر طلوع ‎دل نشر دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

آرامش گوهری است نایاب به عنوان یکی از اصیل­ترین نیازهای بشری که نقش مهمی در سعادت و سلامت روحی شخص و جامعه دارد. احساس آرامش از مهم­ترین ویژگی­های انسان سالم به شمار می‌رود؛ زیرا در سایه آرامش است که می­توان به رشد و کمال انسانی رسید. قرآن به‌عنوان کتاب هدایت بشر، بهترین نسخه برای به­دست آوردن آرامش را در سکونت انسان در خانه­ها (به عنوان محل آرامش آفرینی) می­داند. آرمان ما مسلمانان خداگونه شدن است. معرفت انسانی و اجتماعی در اسلام به‌گونه‌ای است که نه به خود ضرری برسانیم و نه دیگران را متضرر سازیم. بنابراین توجه به سکونت­گاه­های بشری در این باب امری مهم تلقی می­شود، چون مفهوم آرامش در این حوزه دارای پهنه گسترده­ای است. بدین­جهت از محیط در مفهوم گسترده آن شامل محیط طبیعی و مصنوع، محیط اجتماعی، فرهنگی و غیره انتظار نمی­رود آرامش را به تنهایی برای انسان به ارمغان آورد. انسانی که اشرف مخلوقات است، یک وجهه در کره خاکی و یک وجه در عالم روحانی و ملکوتی دارد. از این­رو برای شناخت احساسی چون آرامش، لازم است مراتب وجودی انسان شناخته شده، به تعریف آرامش در سطوح مختلف پرداخته شود. از طرفی به سبب آنکه انسان­ها، با اجتماع در یک مکان برحسب نیازهای متنوع خود، کم‌کم محیط طبیعی پیرامونشان را دستکاری می­کنند؛ شرایط را برای یک زندگی انسانی بهتر و منطبق با محیط‌ زیست و قابل سکونت تبدیل نموده‌اند. از سوی دیگر امکان مقایسه خانه­هایی که در هر گوشه این کره خاکی بنا شده، از حیث شکل، فرم، اندازه، مصالح و موارد دیگر بسیار پیچیده ساخته است. گاهی خانه­ها همچون قایق روی آب شناور هستند و گاهی خانه­ها تنها یک گنبد برفی و گاهی خانه­ها به‌صورت چادری با تشکیلات مخصوص به خود در اطرافش شکل می­گیرند. ولی نکته مهم این است که در همه این خانه­ها به عنوان سرپناه، زندگی جاری است. اگرچه در شکل ظاهری این خانه­ها بسیار متفاوت هستند، اما یک ویژگی مشترک دارند: انسان­ها در آن­ها"ساکن" شده­ و به "آرامش" رسیده­اند. البته ناگفته نماند که ویژگی­های ظاهری خانه هم در ایجاد آرامش برای ساکنین اهمیت خاصی دارد. تأمین نیازهای مادی و معنوی ساکنین هر خانه ازجمله مناسب ساختن هوای داخل خانه­ها به نسبت محیط بیرون، محافظت از ساکنین در برابر بلایای طبیعی و ایجاد تعامل مناسب بین ساکنین و تأمین پناهگاهی مناسب برای خلوت‌گزینی، حتی ایجاد تنوع در رنگ و تزییناتی که در خانه­ها استفاده می‌شود؛ مؤید دلبستگی و تعلق‌خاطر ساکنین این مکان­ها در راستای بدست آوردن آرامش و تحقق انبساط خاطر ساکنین خانه است. صرف‌نظر از تمام ویژگی­هایی که هر کدام از این خانه­ها دارند، "خانه" آن جایی است که در آن سکونت اتفاق بیفتد و این واژه در درون خود مفهوم آرامش را در بر دارد. لذا اگر مکانی اسم "مسکن" را یدک بکشد، اما آرامش واقعی در آن حاصل نگردد؛ به نام خانه یا مسکن واقعی نمی­تواند برشمرده شود. در این نوشتار سعی شده از ابعاد مختلفی، در زمینه امکان ایجاد یا سلب آرامش توجه گردد. عوامل معماری همان‌گونه که می­توانند در کمیت و کیفیت احساس آرامش مؤثر باشند، متأثر از عوامل آرامش در وجوه مختلف هستند. ضمناً دو بعد آرامش درونی و بیرونی نیز لایق توجه می‌باشند. بنابراین منظور از آرامش درونی و ادراکی، احساسی است که هرکسی در عمق وجود خویش می­یابد و آرامش بیرونی و عینی، وجوه دیگری از آرامش مانند امنیت، ثبات، پایداری، صلح و آشتی برای ساکنین را در برمی‌گیرد. به بیانی گزیده؛ خانه محلی است برای رسیدن به آرامش و تجدید حیات آدمی در احیای فعالیت­ها می‌باشد. لذا خانه مکانی برای دوری از تنش­ها یا مکانی برای ظهور تفکر است. نهایتاً یک خانه واقعی موقعیتی فرصت­ساز برای تحقق برنامه­ریزی، ذخیره و آشکارسازی قوای آدمی برای حل مشکلات پیش رویش می­باشد. «باشد که خانه­هایمان مکانی برای تأمین آرامش گردد.» محمدصادق طاهرطلوع دل و سیده اشرف سادات