کتاب دیوان بین‌المللی دادگستری
دانشنامۀ جهان اسلام

دانشنامه جهان اسلام دایره المعارفی است درباره شریعت مقدس اسلام و تاریخ و تمدن و فرهنگ ملل مسلمان از آغاز اسلام تا زمان حاضر. مقالات این دانشنامه که به ترتیب الفبایی تنظیم شده است حوزه وسیعی از علوم و معارف را دربر می گیرد: اصطلاحات علوم قرآنی و حدیث و فقه و کلام و عرفان و فلسفه و ادبیات و هنر، سیره انبیا و اولیا و ائمه (علیهم السلام)، شرح حال و آرای مفسران و محدّثان و فقها و متکلمان و فلاسفه و حکما و علما و عرفا و مورخان و شاعران و هنرمندان عالم اسلام، تاریخ سیاسی اسلام و سرگذشت خلفا و سلاطین و وزرا و خاندانهای حاکم، جغرافیای کشورها و بلاد اسلامی، وصف ابنیه و آثار تاریخی و مذهبی و شرح اعیاد و ایام دینی و ابزارها و پوشاکها و خوراکها و گیاهان و داروهای خاص جهان اسلام.
بخشی از مقالات دانشنامه جهان اسلام، به خصوص آنچه درباره اسلام و ایران و ادب فارسی است، اختصاصاً برای دانشنامه تالیف شده است که هم مولفان ایرانی و هم محققان مسلمان کشورهای دیگر در آنها مشارکت داشته اند. بخشی دیگر از مقالات، خاصه حوزه هایی که در ایران متخصص ندارد، ترجمه از منابع و مراجع مختلف است. برخلاف دانشنامه ایران و اسلام و دایره المعارفهای عربی و ترکی و اردو که ملتزم به ترجمه از یک منبع یعنی دایره المعارف اسلام بوده اند، دانشنامه جهان اسلام بدون چنان التزامی با جست و جو در دایره المعارفهای مختلف، مقاله های محققانه تر و مناسب تر را ترجمه کرده و در دانشنامه آورده است. گاه نیز از تلفیق دو یا چند مقاله معتبر به مقاله ای جامع تر با ساختاری مناسب تر پرداخته است.
مشخصات کتاب شناسی هر مقاله که برای تحقیقات بیشتر علاقه مندان اهمیت وافر دارد عموماً در پایان مقاله آمده، ولی نشانی مطالب نیز ذکر شده است.
از آنجا که به نظر می رسید بسیاری از هموطنان مایل به مطالعه تنها برخی از مقالاتِ هر مجلّد هستند و نه همه آنها، و نیز از آنجا که با پیشرفت سریع فنّاوری، نیاز به عرضه و ارائه مقالات دانشنامه جهان اسلام در فضاهای مجازی لازم و ضروری می نمود، مناسب دیده شد تا دست کم شماری از مقالات دانشنامه مزبور که خوانندگان بیشتری دارد از طریق سایت فیدیبو در دسترس علاقه مندان و خوانندگان گرامی قرار گیرد. امید که این کار در راستای آشنایی خوانندگان با دانشنامه جهان اسلام و نیز در افزایش میزان مطالعه ایرانیان و گسترش فرهنگ مراجعه به مقالات تخصّصی و دائرهالمعارفی در هر موضوع گام موثری باشد.

بنیاد دایره المعارف اسلامی

عالی ترین نهاد قضائی جهان و یکی از شش رکن اصلی سازمان ملل متحد است. انگیزه تاسیس دادگاهی جهانی برای حل وفصل مسالمت آمیز و حقوقی منازعات بین المللی از زمان برگزاری اجلاسهای صلح لاهه در ۱۳۱۶/ ۱۸۹۹ و ۱۳۲۵/۱۹۰۷ شکل گرفت. پیش از آن، نهاد داوری و حکمیت برای حل وفصل منازعات میان دولتها امری شناخته شده و معمول بود، و بیش از آنکه نهادی تثبیت شده و دائم باشد، موضوعی وابسته به اراده و تمایل طرفین دعوی بود. البته به رغم ایجاد نهادهای قضائی و دادگاههای مختلف، سنّت داوری میان کشورها همچنان متداول و مرسوم است. نمونه آن دیوان داوری دعاوی ایران و امریکا است که از زمان بیانیه حل وفصل دعاوی دو طرف معروف به بیانیه های الجزایر در ۲۹ دی ۱۳۵۹/ ۱۹ ژانویه ۱۹۸۱ ایجاد شده است.(۱)
تلاشهایی که از زمان اجلاسهای صلح لاهه آغاز شده بود، به علت وقوع جنگ جهانی اول در ۱۳۳۲/ ۱۹۱۴ به نتایجمطلوب نرسید. با پایان یافتن جنگ جهانی اول در ۱۳۳۶/ ۱۹۱۸، معاهده ورسای میان طرفین جنگ به امضا رسید، که از ۱۲۹۹ش/۱۹۲۰ اجرایی شد. در مادّه ۱۴ میثاق جامعه ملل که در نتیجه امضای معاهده ورسای ایجاد شده بود، موضوع تشکیل دیوان دادگستری طرح شد. براساس این مادّه، شورای جامعه ملل ماموریت یافت تا طرح تشکیل دیوان دائم دادگستری بین المللی را تهیه کند. طرح پس از تغییراتی که شورا و مجمع در مهر و آذر ۱۲۹۹ (۱۳۳۹)/ اکتبر و دسامبر ۱۹۲۰ در آن صورت دادند، به تصویب دولتها رسید و رسمیت یافت.(۲) اساسنامه دیوان دائم دادگستری بین المللی مستقل و جدا از میثاق بود، ازاین رو اعضای جامعه ملل به دلیل عضویتشان در جامعه، خود به خود به عضویت اساسنامه دیوان درنمی آمدند و باید اساسنامه دیوان را جداگانه می پذیرفتند.
اولین جلسه رسمی قضات در ۲۴ خرداد ۱۳۰۱/ ۱۵ ژوئن ۱۹۲۲ برگزار شد. در دیوان دائم، اکثریت با قضات اروپایی بود و قضات مناطق دیگر جهان حضور درخور ملاحظه ای نداشتند. هرچند این دیوان در ظاهر تا ۱۳۲۵ش/ ۱۹۴۶ فعال بود، در عمل فعالیت آن با حمله آلمان به هلند در ۱۳۱۹ش/ ۱۹۴۰ متوقف شد.(۳)
با انحلال جامعه ملل، اعضای دیوان دائم نیز استعفا کردند.