کتاب گفتارهایی در فرهنگ و ارتباطات اسلامی جلد 1 اصغر افتخاری نشر دانشگاه امام صادق (ع)

که به عنوان پوزیتیویسم مطرح شد، در طی سه چهار دهه مورد نقد و بررسی‌های جدی‌ای واقع شد، به گونه‌ای که الآن کمتر کتاب فلسفه‌ی علمی را می‌توانید باز کنید که در آن نقدی به پوزیتیویسم صورت نگرفته باشد؛ ولی پوزیتیویسم­ها هم به همین تناسب رشد کردند و از آن حوزه‌های کلاسیک به نو و پست‌مدرن و زبان‌شناختی تبدیل شدند و بحث پوزیتیویسم منطقی را مطرح کردند و گونه‌های متعددی پیدا کردند تا به گونه‌ای بتوانند جواب منتقدین خودشان را بدهند. این تفکر پوزیتیویستی در حوزه‌ی فلسفه‌ی علم، به هر حال مورد هجمه‌های سنگینی قرار گرفته است، اما نکته‌ی جالب و عجیب در خصوص پوزیتیویست این است که اگرچه که در حوزه‌ی علمی و فلسفی به شدت نقد شده است، اما معمولاً در حوزه‌ی اجرایی حضور دارد؛ یعنی پوزیتیویست معمولاً در اجرا مقبول است، اگر چه افراد در نظر آن را نقد می‌کنند. مثلاً کافی است که مجموعه‌ی پایان‌نامه‌ها و تحقیقاتی که در یک دانشگاه انجام می‌شود بررسی کنید، می‌بینید که عمده‌ی پایان‌نامه‌ها با روش اثباتی نوشته می‌شود اما اگر از نویسنده‌های آن‌ها سؤال کنید که آیا پوزیتیویسم چیز خوبی است یا خیر؟ می‌بینید که عمدتاً نسبت به پوزیتیویسم نقدهایی دارند. نوع رویکردهای ما در دانشگاه امام صادق(ع) و اسلامی بودن آن، دانشگاه را تعدیل کرده است؛ اما پیمایشی که در مقطع دکتری انجام شد، جالب بود که حدود نودوپنج درصد دانشجویان مقطع دکتری رشته‌ی امنیت و مدیریت راهبردی امنیت، با اصل الگوی اثباتی در حوزه‌ی تحقیق نقد داشتند و آن را کاملاً ناقص و غیرصائب می‌دانستند؛ اما به جرئت می‌توان گفت که همه‌ی پایان‌نامه‌هایی که در آن دانشگاه طی دو سال دفاع شده بود، تقریباً همه‌ی آن‌ها به روش اثباتی بود؛ یعنی با همین فرضیه ساختن و آمارگیری کردن و پیمایش کردن و... کار را جلو برده بودند. بنابراین الزاماً نقدهای علمی و فلسفی‌ای که به یک روش می‌کنیم شاید به این معنا نباشد که در حوزه‌ی عملیاتی هم آن‌ها به همین اندازه منفور یا متروک باشند. لذا ما، پوزیتیویسم سنگینی در عمل داریم یعنی منتقدین پوزیتیویستی که در عمل پوزیتیویست هستند. اطراف خودتان هم که نگاه کنید می‌بینید که در پاره‌ای از درس‌ها و کلاس‌ها وقتی‌که بحثی مطرح می‌شود و نظری داده می‌شود، می‌گویند: بحث‌های هنجاری را فعلاً کنار بگذارید و از دیدگاه ارزشی به قضیه نگاه نکنید و علمی صحبت کنیم. این جمله که «از دیدگاه ارزشی نگاه نکنید و بیایید علمی صحبت کنیم» جمله‌ای است که منطق آن پوزیتیویسم است یعنی اگر پوزیتیویسم را نپذیرید، این جمله بی‌معنا است. در یک کلاس، استاد ما وقتی‌که می‌آمد و می‌خواست امنیت بین‌الملل تدریس کند، می‌گفت: اعتقاداتتان را پشت در بگذارید و در کلاس بنشینید تا من بگویم که در عرصه‌ی روابط بین‌الملل چه می‌گذرد. این تفکیک، گویا تفکیکی است که با نگاه اثباتی قابل توجیه است اما در نگاه‌های دیگر چنین چیزی ممکن نیست.