کتاب مدیریت ایمن پسماندهای بهداشتی
درمانی

فصل اول: مقدمه

۱. مقدمه

نسخه حاضر دومین ویراست کتاب راهنمای سازمان بهداشت جهانی با موضوع مدیریت ایمن، پایدار و قابل اجرای پسماندهای خدمات بهداشتی- درمانی است که با نام "کتاب آبی" شناخته شده است. نسخه اصلی کتاب آبی، چاپی جامع بود که به طور گسترده در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی و سازمان های دولتی جهت تهیه رهنمودهای ملی استفاده شده است. همچنین جهت ارتقاء و ارائه اطلاعات کاربردی درمورد روش های مدیریت پسماند برای کارکنان و کارگران پسماند به روسا و مدیران متعهد مسئول در این زمینه یاری می رساند. اولین ویراست در سال ۱۹۹۹ به چاپ رسید که در آن زمان بسیار موثر واقع شد. علاقه عمومی به ارتقاء خدمات سلامت در کشورهای در حال توسعه رو به افزایش بود و اقدامات ضعیف در زمینه پسماند توسط گرو ه ها و جوامع علاقه مند به طور روزافزون به چالش کشیده می شد. در کشورهای پیشرفته تر نگرانی جدیدی در خصوص مصرف منابع و اثرات بر روی تغییرات جهانی اقلیم و محیط زیست وجود داشت.
در بسیاری از کشورها آگاهی در زمینه آسیب های بالقوه ی ناشی از پسماندهای خدمات بهداشتی- درمانی بیشتر مورد توجه دولت ها، فعالان پزشکی و مسئولین شهری قرار گرفته است. از مدیران و کارکنان پزشکی مسئولیت بیشتری در زمینه پسماندهایی که در مراکز پزشکی و فعالیت های مرتبط تولید می شود، انتظار می رود. در حال حاضر جا به جایی و دفع نامناسب پسماند در مراکز بهداشتی- درمانی به عنوان یکی از منابع عفونت های قابل پیشگیری تلقی می شود و این امر باعث می شود که جامعه از استانداردهای خدمات بهداشتی- درمانی درک نامناسب داشته باشد.
بیشتر از ۱۰ سال از اولین ویرایش کتاب آبی می گذرد. در این بین الزامات مربوط به تولیدکنندگان پسماندهای خدمات بهداشتی- درمانی دگرگون شده و روش های نوینی به وجود آمده است. در پی این امر سازمان بهداشت جهانی تشخیص داد که زمان آن فرا رسیده تا کتاب مذکور را به روز رسانی کند. هدف از وبراست دوم گسترش و به روز رسانی اطلاعات کاربردی همان کتاب آبی می باشد. در ژوئن ۲۰۰۷ سازمان بهداشت جهانی کارگاهی را در ژنو با حضور متخصصان از ۳۱ کشور برگزار کرد. این متخصصان کتاب آبی را فصل به فصل به روزرسانی کردند و اطلاعات جدیدی را اضافه نمودند تا توصیه های این کتاب با تقاضاهای حاضر درمراکز پزشکی مرتبط باشد. در طول چهار سال بعد هر فصل توسط نویسندگانی از سراسر دنیا اصلاح گردید. فعالیت نویسندگان مذکور به طور داوطلبانه بود و پیش نویس های آن ها قبل از ویرایش نهایی مورد بازبینی قرار گرفت.
کتاب آبی جدید به عنوان منبع جامع اطلاعات پزشکی و راهنمای اقدامات مدیریتی ایمن در زمینه پسماند تدوین شده است. هدف ویرایش کنندگان بر این بود تا اصول نسخه اولیه را حفظ نموده و آن را با آخرین اطلاعات مربوط تکمیل نمایند.
طیف مخاطبان کتاب آبی گسترش یافته است. پیش از این مخاطبان کتاب، افراد و گروه هایی بودند که به طور مستقیم در تولید و جابه جایی پسماندهای خدمات بهداشتی- درمانی درگیر بودند. این افراد و گروه ها شامل کارکنان پزشکی، مدیران مراکز خدماتی-درمانی، نیروهای مکمل، متصدیان کنترل عفونت و کارگران مرتبط با پسماند می شدند. هم اکنون طیف وسیع تری از مردم و سازمان ها تمایل زیادی به مدیریت ایمن پسماندهای پزشکی دارند. این افراد و سازمان ها دربرگیرنده قانونگذاران، سیاست گذاران، نهادهای ستادی، گروه های داوطلب، گروه های زیست محیطی، کارشناسان بهداشت محیط، مشاوران، محققان و دانشجویان است. کتاب آبی برای این افراد و گروه ها سودمند خواهد بود.
فصول ۲ و ۳ انواع مختلف پسماند تولیدی مراکز خدمات بهداشتی- درمانی، ویژگی های آن ها و خطراتی که این پسماندها متوجه بیماران، کارکنان و به طور کلی محیط زیست می کنند را تشریح می نماید. فصول ۴ و ۵ مقررات را برای رویکردهای در حال توسعه محلی و ملی به منظور مواجهه با مدیریت پسماند خدمات بهداشتی- درمانی و تبدیل این موارد به طرح های کاربردی برای مناطق و هر مرکز بیمارستانی معرفی می کند. روش ها و فناوری های ویژه برای کمینه سازی، تفکیک و بی خطرسازی پسماندهای خدمات بهداشتی- درمانی در فصول ۶، ۷ و ۸ شرح داده شده اند. این فصول خصوصیات بنیادین هر فناوری و ویژگی های عملی و محیط زیستی مورد نیاز و مزایا و معایب هر سیستم را معرفی می کند.
برای نشان دادن نگرانی های مربوط به مشکلات مدیریت فاضلاب های بیمارستانی، فصل ۹ راهنمای جدیدی را برای منابع مختلف فاضلاب و گزینه های تصفیه فاضلاب برای مکان هایی که به سیستم های فاضلاب مرکزی متصل نیستند، ارائه می دهد. فصول بعدی مسائل اقتصادی (فصل ۱۰)، ایمنی شغلی (فصل ۱۱)، بهداشت و کنترل عفونت (فصل ۱۲) و آموزش کارکنان و اطلاع رسانی عمومی را بیان می دارند (فصل ۱۳).
گستره ی وسیعی از اطلاعات در این ویرایش مورد استفاده قرار گرفته است به اضافه دو فصل جدید درباره مدیریت پسماند خدمات بهداشتی- درمانی در مواقع اضطراری (فصل ۱۴) و مروری بر مسائل نوظهور جهانی مربوط به بیماری زاهای مقاوم به دارو، تغییر اقلیم و پیشرفت فناوری در تکنیک های پزشکی که لزوم به کارگیری آن ها توسط سیستم های پسماند خدمات بهداشتی- درمانی در آینده وجود خواهد داشت (فصل ۱۵).
اکثر فصل ها به منظور ارائه ساختار ظاهری مناسب بازآرایی شده اند. فصل ها با فهرستی از سوالات پایه آغاز شده و سپس مفاهیم و روش های مربوطه شرح داده می شوند. نتیجه گیری هر فصل حداقل فعالیت لازم برای مراکز خدمات بهداشتی- درمانی به همراه خلاصه ای از پیشرفت های مطلوب مربوط به این حداقل ها را شامل می گردد. در پایان فهرست نکات کلیدی فصل جهت یادآوری خوانندگان آورده شده است.
شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بر پسماند خدمات بهداشتی- درمانی تاثیرگذار است. این بازبینی ها باعث می شود تا کتاب آبی منبعی معتبر برای دهه ی آینده محسوب گردد. اما کار در این زمینه با این چاپ به پایان نمی رسد. سازمان بهداشت جهانی توسعه و پیشبرد این راهنما را ادامه خواهد داد و از بازخوردها استقبال خواهد کرد.

فصل دوم: تعریف و تعیین مشخصه های پسماند خدمات بهداشتی- درمانی

پرسش های کلیدی که باید پاسخ داده شوند:

- پسماند خدمات بهداشتی- درمانی چگونه طبق قوانین و مقررات ملی تعریف و طبقه بندی می شود؟
- کدام بخش ها در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی پسماند تولید می کنند؟
- آیا ارزیابی پسماند در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی انجام شده است؟
- ترکیب، کمیت و ویژگی های پسماند خدمات بهداشتی- درمانی تولید شده چیست؟

۲ -۱ تعریف کلی و طبقه بندی

واژه پسماند خدمات بهداشتی- درمانی به کلیه پسماندهایی اطلاق می شود که در مراکز بهداشتی- درمانی، مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاه های تشخیص طبی تولید می شوند. علاوه بر آن، انواع پسماند تولید شده از منابع کوچک و پراکنده از جمله پسماندهای ناشی از فعالیت های درمانی در منزل (برای مثال دیالیز، تزریق انسولین و فعالیت های درمانی) را نیز در بر می گیرد.
حدود ۷۵% تا ۹۰% از پسماندهای تولید شده توسط مراکز خدمات بهداشتی- درمانی خصوصیاتی مشابه پسماندهای خانگی داشته و معمولا پسماندهای بی خطر یا عادی نامیده می شوند. این پسماندها بیشتر در اثر فعالیت های پخت وپز، اداری و خانه داری در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی تولید می شوند و همچنین ممکن است شامل پسماندهای بسته بندی و پسماندهای ناشی از نگه داری ساختمان های خدمات بهداشتی- درمانی شود (شکل ۲-۱). ۲۵-۱۰% مابقی پسماندهای خدمات بهداشتی- درمانی به عنوان "خطرناک" در نظر گرفته می شوند و خطرات زیست محیطی و سلامتی مختلفی را باعث می گردند (فصل ۳). طبقه بندی پسماند خدمات بهداشتی- درمانی خطرناک در جدول ۲-۱ خلاصه شده است.

۲ -۱- ۱ پسماند تیز و برنده

اجسام تیز و برنده اقلامی هستند که می توانند بریدگی یا سوراخ شدگی ایجاد کنند و شامل سرسرنگ ها، سوزن های زیر جلدی، چاقوهای جراحی و سایر تیغ ها، چاقوها، ست های سرم، اره ها، شیشه ها و پیپت های شکسته می شوند. چه این اقلام عفونی باشند یا نباشند در زمره ی پسماندهای به شدت خطرناک قرار می گیرند و چنانچه عفونی به شمار آیند، باید بی خطرسازی شوند. 

شکل ۲- ۱ ترکیب معمول پسماند مراکز خدمات بهداشتی- درمانی

۲ -۱- ۲ پسماند عفونی

پسماندهای عفونی، مظنون به داشتن عوامل زنده بیماری زا (باکتری ها، ویروس ها، انگل ها یا قارچ ها) به مقدار و میزانی می باشند که بتوانند در میزبانان مستعد موجب بیماری شوند. این دسته شامل موارد ذیل است:

• پسماند آلوده شده با خون یا سایر مایعات بدن
  
• محیط های کشت حاوی عوامل بیماری زای ناشی از کار در آزمایشگاه
  
• پسماندهای بیماران عفونی بستری شده در بخش قرنطینه
  

پسماندهای آلوده شده با خون یا سایر مایعات بدن در بر گیرنده مواردی همچون خون جاری، اجزاء خونی و سایر مایعات بدن، پانسمان ها، باندها، پنبه ها یا کهنه ها، دستکش ها، ماسک ها، گان ها، پارچه ها و سایر مواد آلوده با خون یا سایر مایعات بدن و پسماندهایی که با خون بیماران همودیالیزی در تماس هستند (مانند تجهیزات دیالیز از جمله لوله ها و فیلترها، حوله های یکبار مصرف، گان ها، پیش بندها، دستکش ها و لباس آزمایشگاه) می باشند.

جدول ۲- ۱ دسته های پسماندهای خدمات بهداشتی- درمانی

محیط های کشت آزمایشگاهی پسماندهایی به شدت عفونی هستند. پسماندهای به شدت عفونی عبارتند از پسماندهای ناشی از کالبدشکافی، اجساد جانوران و سایر موارد تلقیح شده، اقلام عفونی شده، و یا اجزایی که در تماس با عوامل بیماری زای بشدت عفونی (براساس راهنمای ایمنی زیستی آزمایشگاهی سازمان بهداشت جهانی (WHO, ۲۰۰۴)، یا سایر طبقه بندی های بین المللی یا ملی مبتنی بر ریسک برای عوامل بیماری زا) قرار گرفته اند. همچنین مواد و وسایل دفع شده ای که در تماس با انسان ها یا حیوانات آلوده شده به عوامل بیماری زای به شدت عفونی بوده اند نیز به عنوان پسماند عفونی در نظر گرفته می شوند.

۲-۲ پسماند پاتولوژیک

پسماند پاتولوژیک می تواند زیرشاخه ای از پسماند عفونی در نظر گرفته شود، اما غالباً، به ویژه زمانی که برای مدیریت آن ها از روش های مخصوص جابجایی، بی خطرسازی و دفع استفاده شود، جداگانه به عنوان یک طبقه مجزا دسته بندی می گردند. پسماند پاتولوژیک شامل بافت ها، اندام ها، اجزای بدن، خون، مایعات بدن و سایر پسماندهای حاصل از جراحی و کالبدشکافی بیماران مبتلا به بیماری های عفونی می باشد. این پسماندها همچنین جنین انسان و اجساد آلوده حیوانات را نیز در بر می گیرد. گاهی اوقات به اجزای قابل شناسایی بدن انسان و حیوانات پسماندهای آناتومیکی اطلاق می گردد. پسماندهای پاتولوژیک می تواند اجزای سالمی از بدن که هنگام عملیات پزشکی و یا پژوهش های پزشکی ایجاد می شوند را نیز شامل شود.

۲ -۳ پسماند دارویی شامل پسماند ژنوتوکسیک

پسماندهای دارویی عبارتند از داروهای تاریخ گذشته، مصرف نشده، محصولات دارویی ریخته و آلوده شده، تجویز شده و اختصاصی، واکسن ها و سرم هایی که دیگر به آن ها نیازی نبوده و به دلیل ماهیت شیمیایی و بیولوژیکی شان باید به نحو مناسبی دفع شوند. این رده همچنین شامل اقلام دور ریخته شده ای که هنگام نقل و انتقال داروها به شدت آلوده شده اند مانند بطری ها، ویال های داروها و جعبه های محتوی باقیمانده داروها، دستکش ها، ماسک ها و لوله های اتصال می باشد.
پسماندهای ژنوتوکسیک بشدت خطرناکند و ممکن است دارای خصوصیات جهش زایی (جهش ژنتیکی)، ناقص الخلقه زایی (ایجاد نقص در جنین) یا سرطان زایی (ایجاد سرطان) باشند. دفع پسماندهای ژنوتوکسیک هم درون بیمارستان ها و هم بعد از دفع موجب مشکلات ایمنی جدی می شوند و باید به طور ویژه ای مورد توجه قرار گیرند. پسماندهای ژنوتوکسیک می تواند شامل برخی داروهای سایتوتوکسیک (به شرح ذکر شده در زیر)، استفراغ، ادرار یا مدفوع بیماران درمان شده با داروهای سایتوتوکسیک، مواد شیمیایی و رادیواکتیو باشد.
در واقع ژنوتوکسیک به معنی سمی بودن برای دئوریبونوکلئیداسید (DNA)، سایتوتوکسیک به معنی سمی بودن برای سلول، سایتواستاتیک به معنی متوقف کننده رشد و تکثیر سلول ها، آنتی نئوپلاستیک به معنای جلوگیری ازرشد غیرعادی بافت و شیمی درمانی به معنای استفاده از مواد شیمیایی برای درمان بیماری هایی مثل سرطان است.
داروهای سایتوتوکسیک (و شیمی درمانی و ضد تومور) که موارد اصلی در این رده محسوب می شوند، توانایی کشتن یا متوقف کردن رشد برخی سلول های زنده را دارا هستند و در شیمی درمانی سرطان استفاده می شوند. این داروها نقش مهمی در درمان انواع مختلف سرطان ها ایفا می کنند اما برخی از آن ها مثل عوامل سرکوب سیستم ایمنی در پیوند اندام و در درمان بیماری های مختلف ایمنی شناختی کاربرد گسترده ای دارند. داروهای سایتوتوکسیک بیشترین کاربرد را در بخش های ویژه ای مانند واحدهای آنکولوژی و رادیوتراپی دارند و نقش اصلی آن ها در درمان سرطان می باشد. سایر استفاده های آن ها در سایر بخش های بیمارستان و خارج از بیمارستان در کلینیک ها نیز در حال افزایش است.
داروهای سایتوتوکسیک به شرح زیر طبقه بندی می شوند:

• عوامل آلکیله کننده: که باعث آلکینه کردن نوکلئوتیدهای DNA می شوند که این امر به ایجاد اتصالات متقابل بین رشته های DNA و رمزگذاری ناصحیح ذخیره های ژنتیکی منتهی می شود.
  
• آنتی متابولیت ها: که مانع از بیوسنتز اسیدهای نوکلئیک در سلول می شوند.
  
• بازدارنده های میتوزی: که از رونویسی سلول جلوگیری می کنند.
  
• پسماندهای سایتوتوکسیک از منابع گوناگونی تولید می شوند و می توانند شامل موارد زیر باشد:
  
• مواد آلوده شده حاصل از آماده سازی و تجویز داروها مانند سرنگ ها، سوزن ها، پانسمان ها، شیشه ها (ویال ها) و مواد بسته بندی.
  
• داروهای تاریخ مصرف گذشته، باقیمانده حلال ها و داروهای برگردانده شده از بخش ها.
  
• ادرار، مدفوع و استفراغ بیماران که ممکن است حاوی مقادیر خطرناکی از داروهای سایتوتوکسیک تجویز شده یا متابولیت های آن ها بوده که حداقل برای ۴۸ ساعت و گاهی اوقات ۱ هفته بعد از تجویز دارو باید به عنوان ژنوتوکسیک در نظر گرفته شوند.
  

در بیمارستان های دارای بخش تخصص آنکولوژی، پسماندهای ژنوتوکسیک (محتوی مواد سایتوتوکسیک یا رادیواکتیو) ممکن است ۱% از کل پسماندهای بیمارستانی را تشکیل دهند.
ترکیبات معمول ژنوتوکسیک به استثنای مواد رادیواکتیو که در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی استفاده می شوند در چهارگوش ۲-۱ فهرست شده اند.

چهارگوش ۲-۱ فرآورده های معمول ژنوتوکسیک که در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی استفاده می شوند

طبقه بندی شده به عنوان سرطان زا

مواد شیمیایی:
• بنزن
سایتوتوکسیک و سایر داروها:
• آزاتیوپرین، کلورامبوسیل، کلورنافازین، سیسلوسپورین، سیکلوفسفامید، ملفالان، سموستین، تاموکسیفن، تیوتپا، تروسولفان

طبقه بندی شده به عنوان سرطان زای احتمالی

سایتوتوکسیک و سایر داروها:
• آزاسیتیدین، بلومیسین، کارموستین، کلورامفنیکول، کلوروزوتوسین، سیسپلاتین، داکاربازین، دانوروبیسین، دی هیدروکسی متیل فوراتریزین (مانند پنفوران اس که دیگر استفاده نمی شود)، دوکسوروبیسین، لوموستین، متیل تیوراسیل، مترونیدازول، میتومیسین، نافنوپین، نیریدازول، اوکسازپام، فناستین، فنوباربیتال، فنیتویین، پروکاربازین هیدروکلراید، پروژسترون، سارکولیسین، استرپتوزوسین، تریکلورمتین
این طبقه بندی توسط کارگروه های سازمان بین المللی تحقیق در مورد سرطان(۲) (IARC) انجام گرفته است.

۲ -۴ پسماند شیمیایی

پسماندهای شیمیایی شامل مواد شیمیایی دفعی جامد، مایع و گازی مانند مواد ناشی از اقدامات تشخیصی و آزمایشگاهی و فعالیت های تمیزسازی و گندزدایی می باشند. پسماندهای شیمیایی تولیدی در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی در صورتی که حداقل یکی از موارد زیر را دارا باشند، خطرناک تلقی می شوند. جزئیات بیشتر در خصوص ماهیت این خطرات در فصل ۳ آورده شده است:

• سمی (آسیب رسان)
  
• خورنده (مانند اسیدها با pH کمتر از ۲ و بازهای با pH بیشتر از ۱۲)
  
• قابل اشتعال
  
• واکنش دهنده (قابل انفجار، قابل واکنش با آب، حساس به شوک)
  
• اکسیدشونده
  

پسماندهای شیمیایی بی خطر شامل مواد شیمیایی فاقد هر یک از موارد بالا مانند قند، اسیدهای آمینه و نمک های آلی و غیرآلی ویژه ای می باشند که در مایعات تزریقی به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرند.
متداول ترین مواد شیمیایی خطرناک مورد استفاده در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی و بیمارستان ها که به احتمال زیاد می توانند در پسماندها پیدا شوند در پاراگراف های بعدی توضیح داده شده اند.
فرمالدئید یکی از منابع مهم پسماند شیمیایی در بیمارستان ها می باشد. این ماده برای تمیزسازی و گندزدایی تجهیزات (مانند دستگاههای همودیالیز یا تجهیزات جراحی)، نگهداری نمونه ها، گندزدایی پسماندهای عفونی مایع و در واحدهای آسیب شناسی، کالبدشکافی، دیالیز و پرستاری استفاده می شود.
حلال های ثبوت و ظهور عکس در بخش های اشعه ایکس، که در آن ها فیلم های فتوگرافیک به طور مستمر کاربرد دارند، مورد استفاده قرار می گیرند. حلال مورد استفاده جهت ثبت عکس، معمولا حاوی ۱۰-۵ درصد هیدروکوئینون، ۱۵% پتاسیم هیدروکساید و کمتر از ۱% نقره است. حلال مورد استفاده به عنوان ظاهرکننده عکس، حاوی تقریبا ۴۵% گلوتارآلدهید می باشد. اسید استیک هم در حمام شستشوی پایانی و هم در حلال های ثابت کننده مورد استفاده قرار می گیرد. پسماندهای حاوی حلال در بخش های مختلفی از بیمارستان از جمله آزمایشگاه های آسیب شناسی و بافت شناسی و بخش های مهندسی تولید می شوند. حلال ها حاوی ترکیبات هالوژنه و غیرهالوژنه هستند. پسماندهای شیمیایی آلی که در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی تولید می شوند شامل محلول های ضدعفونی کننده و پاک کننده، روغن های پمپ خلاء و موتور، حشره کش ها و جونده کش ها می باشند. پسماندهای شیمیایی غیرآلی شامل اسیدها و قلیاها، اکسیدان ها و عوامل احیاکننده می باشند.
پسماندهای ناشی از موادی که حاوی مقادیر بالایی از فلزات سنگین هستند زیرشاخه ای از پسماندهای شیمیایی خطرناک می باشند و معمولا بسیار سمی هستند. جیوه مثالی از یک ماده ی بسیار سمی است که هنوز کاربرد آن در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی رایج است. پسماندهای جیوه معمولا از طریق نشت ناشی از شکستن تجهیزات کلینیکی حاصل می شوند ولی میزان آن ها در بسیاری از کشورها از طریق جایگزین کردن با وسایل فاقد جیوه (مانند دماسنج های دیجیتالی، وسایل دیجیتال اندازه گیری فشار خون) کاهش یافته است. جیوه ناشی از نشت و ریزش باید تا جایی که ممکن است بازیابی شود. باقی مانده های دندانپزشکی نیز حاوی مقادیر بالایی از جیوه هستند. پسماندهای کادمیوم بیشتر ناشی از باتری های دفع شده می باشند. پنل های چوبی فشرده حاوی سرب هنوز در ثبوت اشعه در بخش های اشعه ایکس و واحدهای تشخیصی استفاده می شوند.
انواع بسیار زیادی از گازها در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی استفاده می شوند و اغلب در سیلندرهای قابل حمل، کارتریج ها و قوطی های آئروسل نگهداری می شوند. بسیاری از این مواد بعد از تخلیه یا در صورتی که دیگر استفاده نشوند قابل بازیافت هستند (گرچه ممکن است هنوز محتوی باقی مانده ها باشند). با این وجود انواع خاصی از این مواد، به خصوص قوطی های آئروسل، ظروف یک بار مصرفی هستند که نیاز به دفع دارند. گازهای فشرده شده در ظروف چه آسیب رسان باشند چه نباشند باید همیشه با احتیاط جابجا شوند چرا که این ظروف ممکن است در صورت وقوع آتش سوزی یا سوراخ شدن اتفاقی، منفجر شوند. در جدول ۲-۲ طبقه های معمول پسماند شیمیایی که در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی یافت می شوند فهرست شده است.

۲ -۵ پسماند رادیواکتیو

پسماندهای رادیواکتیو موادی هستند که با رادیونوکلئیدها آلوده شده اند. این پسماندها در نتیجه ی فعالیت هایی از قبیل آزمایش بافت ها و مایعات بدن در محیط آزمایشگاهی، عکسبرداری و مکان یابی تومورها در داخل بدن و سایر اقدامات مختلف تحقیقاتی و درمانی تولید می شوند.
رادیونوکلئیدهای مورد استفاده در مراکز خدمات بهداشتی- درمانی، یا دارای منبع نشت زا(۳) (درباز) یا غیرنشت زا(۴) (دربسته) می باشند. منابع نشت زا معمولا مایعاتی هستند که مستقیما استفاده می شوند در حالی که منابع غیرنشت زا حاوی مواد رادیواکتیو هستند که در بخش های تجهیرات یا در اشیاء کپسول شده و غیرقابل نفوذ مانند پین ها، سیدزها یا سوزن ها قرار دارند.
پسماندهای رادیواکتیو خدمات بهداشتی- درمانی اغلب حاوی رادیونوکلئیدهایی با نیمه عمر کوتاه می باشند (نیمی از رادیونوکلئید در طول چند ساعت یا چند روز از بین می رود)، بدین معنی که پسماند خاصیت رادیواکتیو خود را به سرعت از دست می دهد. با این وجود، در برخی از مراحل درمانی تخصصی از رادیونوکلئیدهای با نیمه عمر بلندتر استفاده می شود، این رادیونوکلئیدها معمولا به صورت اشکال کوچکی هستند که بر رو یا درون بدن قرار می گیرند و ممکن است پس از استریلیزاسیون مجددا برای سایر بیماران مورد استفاده قرار گیرند. منابع غیر نشت زا می توانند حاوی مقادیر نسبتا بالایی از مواد رادیواکتیو بوده، ولی تنها در مقادیر پایین در آزمایشگاه های پزشکی و تحقیقاتی بزرگ تر تولید شوند. منابع غیرنشت زا عموما به تامین کنندگان باز گردانده می شوند و نباید وارد جریان پسماند شوند.

جدول ۲-۲ پسماندهای شیمیایی ناشی از فعالیت های خدمات بهداشتی- درمانی

پسماند تولیدی در بیمارستان ها و فعالیت های تحقیقاتی حاوی رادیونوکلئیدها و تجهیزات نگهداری و ذخیره سازی مرتبط با آن ها می توانند به صورت زیر طبقه بندی شوند:

• منابع غیرنشت زا
  
• ژنراتورهای رادیونوکلئید استفاده شده
  
• پسماندهای جامد سطح پایین (برای مثال کاغذ جذب، سواب ها، ظروف شیشه ای، سرنگ ها، ویال ها)
  
• پس مانده های ناشی از حمل و نقل مواد رادیواکتیو و حلال های ناخواسته ی رادیونوکلئیدهای مورد استفاده برای مقاصد تشخیصی یا درمانی
  
• مایعات غیرقابل اختلاط با آب مانند مایع مورد استفاده در شمارشگر سنتیلاسیون
  
• باقی مانده های مورد استفاده در رادیوایمنواسی و روغن پمپ آلوده شده
  
• پسماندهای ناشی از ریزش ها (نشت ها) و پاکسازی مناطق آلوده شده با رادیونوکلئوتیدها
  
• مدفوع بیماران معالجه شده یا آزمایش شده با رادیونوکلئیدهای منابع نشت زا
  
• پسماند مایع سطح پایین (برای مثال ناشی از لوازم شستشو)
  
• گازها و بخارات ناشی از انبارها و دمه ها (فیوم) های متصاعد شده از قفسه ها