کتاب ‫ جستاری بر تاریخ پزشکی در ایران باستان فائزه توکلی نشر موغام

در ایران باستان، دانش پزشکی به‌صورت پیشرفته و سازمان یافته رایج بود، و آن‌گونه که از نوشته‌های اوستا و فرمان‌های بهداشتی آن هویداست، پزشکی ایران از بصیرت کافی در بهداشت و سلامت در آن دوران برخوردار بوده است و پزشکان نیز از عالی‌ترین طبقات جامعه به‌شمار می‌آمدند که پس از انجام امتحانات و فرآیند‌های گزینشی متعدد به آنها اجازه طبابت و جراحی داده می‌شد. یکی از مهمترین مراکزی که در اعتلای علم پزشکی ایران باستان، نام و آوازه‌ای بس بلند در تاریخ دارد، دانشگاه جندی‌شاپور است. امتزاج پزشکی ایرانی، هندی، سریانی و یونانی در جندی‌شاپور تحقق یافت‌‌. جندی‌شاپور که مهم‌ترین مرکز پزشکی عصر به‌شمار می‌رفت، محیطی بود که مرکز تجمع دانشمندانی با ملیت‌های گوناگون بود. در این دانشگاه علاوه بر تعلیمات علوم گوناگون از قبیل فلسفه و ریاضیات، علوم طبی نیز رونق زیادی داشت و تعداد بسیاری از دانش پژوهان طب از داخل و خارج بدانجا روی می‌آوردند. پزشکان مکتب جندی‌شاپور از درخشش بسیار‌‌‌‌‌زیادی برخوردار بودند و به گفته ابن قفطی در کتاب تاریخ‌الحکماء مردم جندی‌شاپور از اطبا بسیار حاذق بودند و این علم از عهد ساسانیان در آن سرزمین مقامی بس بلند داشته است. در دوران تمدن اسلامی نیز این دانشگاه و اساتید طراز اول آن از آل بختیشوع و آل ماسویه و دیگران همواره مورد توجه خلفای اسلامی بوده‌اند. این دانشمندان در انتقال علم پزشکی به بغداد و دنیای اسلام سهم به‌سزایی داشتند. در عصر ترجمه، از قرن دوم هجری به بعد، بسیاری از مواریث پزشکی جندی‌شاپور و سایر نقاط مرتبط به بیت‌الحکمه بغداد منتقل گردید و با ترجمه آثار آن تحولی شگرف در طب دوره تمدن اسلامی روی داد و بسیاری از داشته‌های علم پزشکی به جهان اسلام راه یافت، آشنایی پزشکان مسلمان با دستاوردهای علمی قدیم، راه را برای تحقیقات علمی در حیطۀ دانش پزشکی گشود و نوآوری‌های مهمی در طب اسلامی را سبب شد. تراوش این نهضت علمی عظیم، به‌خصوص در عرصۀ پزشکی ظهور دانشمندان بزرگی همچون طبری، رازی، ابن‌سینا، اهوازی، جرجانی و... را در پی‌داشت که پژوهش و آراء تخصصی ایشان از مبانی آثار پزشکی دوره‌های بعدی قرار گرفت، ضمن اینکه این بزرگان‌،‌‌‌‌از پایه‌گذاران علوم پزشکی،در شکل‌گیری طب اروپا و جهان نیز به شمار آمده‌‌اند. در این کتاب سؤال اصلی پژوهشی این است که آیا دانش پزشکی دردوره ی پیش از ظهور بقراط و جالینوس‌، در ایران باستان رواج داشته است و اگر فرضیه آن مثبت است کم و کیف آن چگونه بوده است. در این تحقیق با مراجعه به منابع ایرانی و عربی که در حوزه تاریخ پزشکی تحقیقات مبسوطی را انجام داده اند، به این نتیجه رسیدیم که کتاب اوستا در دوره زرتشت به‌عنوان کتاب آموخته‌های پیامبر اخلاق نیک، پندار نیک و گفتار نیک درمیان این مردمان رواج یافته بود، مملو ازآموزه‌های پزشکی و حتی مباحث پیشگیری و بهداشت بوده و برتدبیر پیشگیری قبل از درمان تاکید داشته است. بخش دینکرد اوستا، که در این کتاب به‌عنوان یکی از منابع اصلی آورده شده است، انباشته از تعالیم پیشگیری و ضد عفونی و بهداشت است.