کتاب گفتمان ها و خانواده ایرانی نشر انتشارات دانشگاه تهران

الگوهای خانواده در سطوح و جنبه­های مختلفی از جمله مناسبات قدرت در خانواده، وظایف و تکالیف والدین و فرزندان در قبال یکدیگر، کارکردهای خانواده و موضوعاتی همچون ازدواج و طلاق ترسیم می­شوند و اغلبِ ویژگی­های ساختار خانواده را در درون خود منعکس می­کنند. یکی از مهم­ترین مبانی هستی­شناختی در الگوهای خانواده، توجه به «اصالت فرد» (عاملیت) یا «اصالت جمع» (اصالت جمعی خانواده) است. اصالت فرد یا جمع خانواده، در مباحث جامعه­شناسی خانواده، به معنای درجه و سطح «عاملیت» اعضای خانواده در «ساختار» خانواده و جامعه است. سؤال اساسی در کشف رابطۀ الگو و گفتمانی که الگو از آن برآمده، ناظر به چیستی الگوهای موجود از خانوادۀ ایرانی و نگرش آنها به ساختار و روابط درون خانواده است. برای پاسخ به مسئلۀ مذکور، باید در رویکرد نظری، روشی و تحلیلی ملاحظاتی را اعمال کرد. به­لحاظ نظری، لازم است تا با فراتر رفتن از رویکرد کارکردگرایی ساختاری یا مطالعات کلاسیک خانواده با رهیافت جنسیتی، همزمان دو دسته از نظریات بررسی شوند: اول، نظریاتی که به نقش گفتمان­های جامعه در ایجاد الگوی خانواده اهتمام داشته­اند و تلاش کرده­اند تا برای ایجاد انگیزش در کنشگران از طریق ارائۀ الگوی خانواده به آنها، نظریه­ورزی کنند؛ دوم، نظریاتی که به رابطۀ متقابل تحولات جامعه و خانواده می­پردازند. به­لحاظ روش­شناسی، لازم است تا ضمن توجه به بازخوانی متون، تحلیل و طبقه­بندی آنها، الگوهای خانواده را به­مثابۀ نتیجۀ تجربی و عینی یک گفتمان تحلیل کرد. سپس می­توان در سطح تحلیل، به تفسیر هر کدام از الگوهای خانواده مبادرت کرد. در ادامه و پس از تحلیل گفتمان الگوهای خانواده، شایسته است تا ضمن ترسیم سیمای کنونی این نهاد و برداشت­هایی که از وضعیت فعلی خانواده ارائه شده است، هر یک از الگوهای خانواده با در نظر گرفتن معیارهایی همچون توجه به اعتدال و تناسب، توجه همزمان به اصالت فرد و جمع، داشتن قابلیت حفظ عناصر سودمند پیشین و توانایی جذب تغییرات مقتضی مناسب، توجه به تقویت روابط بین نسلی در خانواده و نظایر آن ارزیابی نظری شوند. علی­الاصول، زمانی می­توان به الگوی پیشرفت در یک جامعه با مؤلفه­های دینی و فرهنگ ملی دست یافت که پیش از آن، بستر این الگو در دو زمینه مهیا شده باشد: اول، بستر معرفتی آن که نیازمند نظریه­ورزی بر مبنای عناصر هستی­شناختی و معرفت­شناختی هویتی جامعه در ساحت علوم انسانی و اجتماعی است؛ دوم، بستر اجتماعی و فرهنگی که در برجسته­ترین حالت، در «سبک زندگی» تجلی می­یابد. تناسب میان سبک زندگی و پیشرفت جامعه در سطح کلان در یکدیگر بی­تأثیر نیستند؛ به­عنوان مثال، رواج سبک­های زندگی لیبرالیستی، در جامعه­ای تداوم می­یابد و متناظر با جامعه‌ای است که ساختار و زمینۀ معرفتی آن نیز بر مبنای ایده­های لیبرالیستی شکل گرفته باشد. در این میان، نهاد خانواده در کانون سبک زندگی قرار دارد.