کتاب درآمدی بر روش شناسی مطالعات فرهنگی نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

مطالعات فرهنگی در طی نیم قرن تلاش صاحب‌نظران و اندیشمندان خود، توانسته است جایگاه قابل توجهی در محافل آکادمیک و فکری جهان یافته و مورد اقبال روزافزون قرار گیرد. بی‌شک رویکرد انتقادی و نگاه «از نوع دیگر» به مباحث و موضوعات متعارف در حوزه‌‌های علوم انسانی و اجتماعی وجه متمایزی به آن بخشیده است. این جریان وامدار سنت‌‌های مختلف نظری و رشته‌‌های مختلف بوده است که از آن میان نقد ادبی، جامعه‌شناسی انتقادی، انسان‌شناسی فرهنگی، زبان‌شناسی و روانکاوی، را می‌توان نام برد. مطالعات فرهنگی حوز‌ه­ای بین رشته­ای و فرارشته­ای است و از فلسفه، هنر و علم اجتماعی ـ انسانی بهره گرفته و البته محدود به هیچ یک از آنها نیست. مطالعات فرهنگی «چیز دیگری» است. در مطالعات فرهنگی، امر فرهنگی مورد بررسی قرار می‌گیرد و بیش از آنکه کمیت امر فرهنگی مدنظر باشد کیفیت و چگونگی شکل‌گیری و تاثیرگذاری آن اهمیت می‌یابد و سعی دارد به وجوه ناپیدا یا کمیاب و لایه‌‌های زیرین این امر دست یابد. مطالعات فرهنگی هنر نیست هر چند تخیل هنری و تاکید بر بعد زیباشناختی از لوازم آن است، علم هم (به معنای متعارف آن) نیست، زیرا دغدغه‌‌های علم، از جمله عینیت و واقع­نمایی را نیز چندان ندارد و فلسفه نیز نیست، و خود را مقید به امور کلی نمی‌کند. مطالعات فرهنگی اساساً از پیش تعیین شده نیست و هستی آن در حال شدن بروز پیدا می‌کند. مطالعات فرهنگی نوعی شناخت است و بالتبع از روش‌‌های مختلف شناخت بهره می‌جوید، بدون آنکه مدعی ناب بودن، برتری و واقع­نمایی تام باشد، ولی مدعی فهمی‌ از مسئله و موضوعات فرهنگی است. آنچه مسلم است در بهره‌گیری از شیوه‌‌ها و روش‌‌های شناخت، روش‌‌های پوزیتیویستی مرکز ثقل روش‌‌های مطالعات فرهنگی نخواهد بود. بلکه از تحلیل متن، تحلیل گفتمان، تحلیل مکالمه، تحلیل گفتگو، نشانه‌شناسی، تحلیل روایت، هرمنوتیک، مردم‌نگاری، نظریه مبنایی و... استفاده می‌کند که اغلب نظریه­ـ روش‌ هستند. در ایران این حوزۀ معرفتی از اواخر دهه ۱۳۷۰ با تلاش‌‌های مراکز دانشگاهی و فکری متفاوت رو به گسترش بوده و در حال حاضر، دانشگاه تهران با دکتری رشته جامعه‌شناسی نظری ـ فرهنگی، و کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی و رسانه، دانشگاه علامه‌طباطبایی با کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی-که البته وقفه ای در آن به وجود آمده است-، دانشگاه علم و فرهنگ با کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، دانشگاه امام صادق(ع) با رشته فرهنگ و ارتباطات در کارشناسی ارشد پیوسته و دکتری، دانشگاه کاشان با کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی به آموزش دانشجویان در این حوزه می‌پردازند و مراکز پژوهشی مختلفی در وزارت علوم، جهاددانشگاهی و برخی نهاد‌های خصوصی و عمومی ‌نیز در این زمینه مشغول فعالیت‌اند. مجموعه مقالات حاضر حاصل همایش روش‌شناسی مطالعات فرهنگی است که با حمایت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری وبه همت گروه پژوهشی مطالعات فرهنگی جهاددانشگاهی دانشگاه تهران انجام گرفته است.