کتاب اعراض و عرضیات در فلسفه ابن سینا آیت الله حسن سعادت مصطفوی نشر دانشگاه امام صادق (ع)

«شفاء» در زمره‌‌ آن‌گونه کتاب‌هاست که به علوم و بحث‌های متعدّد و بسیاری می‌پردازد. ابن‌سینا در این کتاب به‌طور مفصل مباحث متداول فلسفی را مورد بررسی قرار می‌دهد. همچنین خواننده را از مطالبی نو در حکمت بهره‌مند می‌سازد. کتاب شفاء، موضوعاتی همچون منطق، ریاضیات، طبیعیات و الهیات را در برمی‌گیرد. هر کدام از این موضوعات، مجلّد یا چندین مجلّد را به خود اختصاص داده است. الهیات (متافیزیک؛ ما بعد الطبیعة) هم که شاخه‌ای بنیادین از فلسفه به شمار می‌آید، و از «موجود بما هو موجود» بحث می‌کند، در یک جلد فراهم آمده است. الهیات شفاء، ده مقاله دارد. این کتاب یعنی «الهیات شفاء» نظامی منسجم و منظّم را از بحث‌های فلسفی و به ویژه متافیزیک به‌دست می‌دهد تا خواننده بتواند اساس و بنیان‌های تفکر خود و شناختش را نسبت به واقعیت مورد واکاوی و تبیین بیشتر قرار دهد. این کتاب مهم، مورد توجه شمار زیادی از فیلسوفان ـ هم در مشرق‌زمین و هم در مغرب‌زمین ـ قرار گرفته است. نوشته‌های شرح‌گونه، تعلیقات و حاشیه‌های فراوانی که بر این کتاب نگاشته شده است و حتی نقلِ‌قول‌های بسیاری که فیلسوفان مسلمان در کتاب‌های خود از این کتاب شفاء می‌آورند، این اهمیت و کانون توجه بودن را نشان می‌دهد. تا آن‌جا که این کتاب، ساختار برخی از کتاب‌های فلسفی را تحت‌الشعاع خود قرار داده است؛ همان‌گونه که در کتاب «تحصیل» بهمینار، و «بیان الحق بضمان الصدق» لوکری، و «المباحث المشرقیة» فخر رازی به روشنی دیده می‌شود. از شروح و تعلیقات شفاء، می‌توان به شرح‌های غیاث‌الدین منصور دشتکی، میرداماد، ملاصدرای شیرازی، آقا حسین خوانساری، محقق سبزواری، ملا‌ اولیاء و ملا محمدمهدی نراقی اشاره نمود. همچنانکه در دوره‌‌ معاصر می‌توان از شرح‌ها و درس‌های استاد مرتضی مطهری، مصباح یزدی و حشمت‌پور ـ که از آن‌ها نیز برای تبیین دقیق‌تر مشکله‌های شفاء در این کتاب بهره برده‌ایم ـ نام برد. همچنین تأثیر فلسفه‌‌ ابن‌سینا و کتاب الهیات شفای او بر فلسفه‌‌ غرب، به ویژه بر فیلسوفان قرون وسطی ـ از آلبرت کبیر گرفته تا توماس ـ و نوتومیست‌ها، بر اهمیتش می‌افزاید. ابن‌سینا می‌کوشد تا در مقاله‌ سوم از الهیاتِ شفاء، اعراضِ نه‌گانه و عرضی‌هایی همانند وحدت و کثرت را تبیین کند. بدین ترتیب، این مقاله، از ده فصل تشکیل می‌شود. این فصل‌ها به ترتیب، موضوعات زیر را دربرمی‌گیرند: ۱) اشاره‌ای به مهم‌ترین بحث‌های نُه مقوله‌‌ عرض. ۲) معانی و اقسام واحد. ۳) ماهیت واحد، کثیر و عدد. ۴) مقادیر. ۵) ماهیت عدد و انواعش. ۶) مداقّه‌ای در رابطه‌‌ کثرت و وحدت. ۷) تبیین عرض بودنِ کیفیّات. ۸) بحث از علم با محوریت عرض بودن. ۹) کیفیّات مختص به کمّ. ۱۰) مضاف.