کتاب دلقک خصوصی

جیمز فین گارنِر نویسنده، طنزپرداز و منتقد اجتماعی اهل شیکاگو، با کتاب پرفروش «قصه های از نظر سیاسی بی ضرر» در میان خوانندگان ایرانی شناخته شده است. در این مجال، فرصت را غنیمت شمرده به فلسفه ی نام گذاری این کتاب می پردازم که به گفته ی نویسنده ی اثر، در ژانر «نوآر دلقکی» نوشته شده است.
عنوان اصلی این رمان Honk Honk, My Darling از یک فیلم جنایی با عنوان بمیر بمیر، عزیزم! (!Die Die, My Darling) محصول ۱۹۶۵ انگلستان اقتباس شده، اما از آن جایی که این بار داستان از زاویه ی دید یک دلقک سیرک روایت و فضای نوآر آن با مایه های طنز آمیخته می شود، عنوانی فراخور فضای رمان برایش انتخاب شده است.
لازم است اشاره کنم که واژه ی «Honk» معانی مختلفی دارد و از جمله ی آن ها می توانیم به صدای غاز و صدای بوق اشاره کنیم. در این مورد خاص، منظور صدای حاصل از بوق های برنجی مارپیچی است که معمولاً دلقک های سیرک از آن ها استفاده می کنند.

رضا اسکندری آذر
آذر ۱۳۹۵

تقدیم به باتری سازها، ناخداها و خانم های خانه دار
ر. الف.آذر

فصل ۲: استریپ پوکر

این را گفت، ژستی گرفت، روی پاشنه چرخید و از آخور رفت بیرون و من، گیج و خیس عرق، درحالی که بندبند وجودم درد می کرد، مثل جنازه از پشت افتادم روی علوفه ی خشک. آن قدیم ندیم ها چند باری کتک خورده بودم، اما این تمرین بدنی نابه هنگام، با بدترین کتک خوردن هایم پهلو می زد. حالا مغزم در حال ذق ذق کردن، در این فکر بودم که او، چرا از من می خواهد زنش را برایش پیدا کنم؟
اوه! بله، شاید شب قبلش زیادی شلغم خورده بوده.
بالاخره خودم را جمع و جور کردم و رفتم سراغ جمع آوری اسباب و یراقم. دِیزی آخور تمیز و مرتبی داشت، اما دیگر وقت رفتن بود. وسایلم را ریختم توی صندوقم، درش را بستم و کشان کشان با خودم به خیابان بردم. در نور کهربایی صبحگاه، صندوق را روی جدول خیابان گذاشتم و روی آن نشستم. آخرین نخ سیگاری را که شب قبل تلکه کرده بودم آتش زدم و به این فکر کردم که قدم بعدی ام چه باید باشد.
محله ی تاپ تان(۵) در آن ساعت از روز، ساکت و آرام و آخور فیل ها در بخش ساکتی از آن واقع شده بود. فیل ها از احترام والایی برخوردار بودند، از همین رو، بهترین محل اقامت در اختیار آن ها گذاشته می شد. تنها صدایی که به گوشم می رسید، صدای ملچ ملوچ فیل ها حین خوردن صبحانه بود. از جایی که من نشسته بودم، آخورهایشان تمیز و مرتب به نظر می رسید. آخورها به تازگی رنگ آمیزی و شبیه خانه های سازمانی، با آن پلاک های حکاکی شده و براق بالای سردرشان شده بود. شک ندارم همان وقت که آن جا نشسته بودم و می کوشیدم با تازگی و طراوت صبح خو بگیرم، عده ای داشتند از داخل خانه ها دزدکی دیدم می زدند. با خودم گفتم: «بذار اینقدر نگا کنن تا چشم شون درآد. عین خیالمم نیست.» این چند سال اخیر، پوستم عین کرگدن کلفت شده بود.
خیس عرق، درحالی که کاه و کلَش به سرتاپایم چسبیده بود، عین احمق ها آن جا نشسته بودم. علی رغم درد و کوفتگی بدنم، احساس کردم یک تشکر به کارلوزو بدهکارم. امرار معاش در نقش یک کاراگاه، به خودی خود دشوار بود، اما چشم پوشیدن از زندگی به روشی که من در پیش گرفته بودم... خب، آن هم کار درستی نبود. نیت کرده بودم آن قدر مشروب بخورم که در دریای ابهام غرق شوم، اما از بخت نامراد، عرق خور درست و حسابی هم نبودم. احتمال اینکه قاشقِ همزن کوکتل توی گلویم گیر کند و خفه شوم، بیشتر بود تا از سیروزِ کبدی بمیرم. شاید کارلوزو سر بزنگاه مثل کشیده ای بی هوا سراغم آمده بود تا از این نسیان و غفلت بیدارم کند. با خودم گفتم: «تبعیدو بذار واسه ناپلئون بناپارت. یه دلقک به مردم نیاز داره، حتی اگه اونا چشم دیدنشو نداشته باشن.»
اگر قرار بود بار دیگر به تاپ تان بپیوندم و دوباره با آن جماعت نه چندان مودب دمخور شوم، اولین اقدام لازم، استحمام و جوشاندن لباس هایم بود. و مساله بعدی این بود: از کجا حمام پیدا کنم؟ چند نفر از دلقک های «کوچه دلقکا» ممکن بود دلشان به رحم بیاید و بهم آب و صابون قرض بدهند، اما هنوز دلم نمی خواست به آن جا بروم. آن رفقا مرا در بدترین وضعیت ممکن دیده بودند و برای حفظ آبرو و حیثیتم غم وغصه ی زیادی را تحمل کرده بودند، درحالی که من لیاقت لطف شان را نداشتم. من بیش از این ها بهشان مدیون بودم. بلند شدم و همان طورکه به یک دوست قدیمی ازدست رفته فکر می کردم، شروع کردم صندوق ازجنگ برگشته را دنبال خودم کشیدن.
هنگام گذر از کنار قفس فیل ها، خیابان های خاک آلود رفته رفته داشتند آثاری از زندگی را در خود نمایان می کردند. در آن لحظه ی خاص، من و تاپ تان یک نقطه ی مشترک با هم داشتیم و آن خماری دم صبحِ بعد از یک شب مملو از مشروب ارزان، سیگار آتش به آتش، و یادآوری مبهمی از چند فقره لطف کوچک و ندامت بزرگ بود. این گوشه ی پرت افتاده ی شهر اِسپالدینگ، پر بود از هنرمندان سیرک و نوچه هایی که یا آن ها نمایش را رها کرده بودند یا نمایش آن ها را. دلایل زیادی برای این موضوع وجود داشت؛ آسیب جدی بدنی، سرعت عمل پایین، اعصاب ضعیف، یا نبرد با بطری عرق. بااین حال، افراد زیادی در این منطقه همچنان به اجرای نمایش مشغول بودند و خواب روزی را می دیدند که سیرک «بِرتای بزرگ» با آن ها تماس بگیرد و بهشان بگوید خودشان را به ساراسوتا معرفی کنند و برای نمایش سال بعد آماده شوند. خدا می داند این کارشان از شجاعت سرچشمه می گرفت، از استقامت، یا از حماقت محض. در میان جماعت سیرک باز، مشکل بشود شجاع، بااستقامت و احمق را از هم تمیز داد.
شاید تورهای مسافرتی خودشان را خیلی تحویل بگیرند، اما این شهر بدون ما هیچ چیز نیست. ما هر شب کل شهر را با برنامه هایمان سرگرم می کنیم. یک میدان نمایش دائمی برای نمایش جانوران عجیب و غریب. ملوان ها و دانشجویان کالج، برای تماشای رقاصه های خارجی هجوم می آورند، تماشاچی های علاف برای دیدن موجودات اجق وجق از سروکول هم بالا می روند، عشاق جوان هم در محوطه ی سیرک قدم می زنند و شاید در مسابقه ی تیراندازی یک خرس عروسکی برنده شوند. بعد از فرونشستن هیجان، باده گساری، و دعوا همه ی محلی ها راه می افتند طرف خانه و تختخواب گرم ونرم شان و کارکنان سیرک را با آن بی قراری خاص برای کوچ ـ درحالی که جایی برای رفتن ندارندـ به حال خود می گذارند.
چمدانم را روی پیاده رو پشت سرم می کشیدم و کلی سروصدا و المشنگه راه انداخته بودم، اما حتی یک نفر سرش را از پنجره بیرون نیاورد تا سرم داد بزند. اگر چهار خیابان دیگر می رفتم، به خیابان گریبلینگ و کاباره های رشک آورش می رسیدم. اگر کسی نتواند جنس دلخواهش را آن جا پیدا کند، قطعاً دلیلش این است که آن جنسِ به خصوص، به ذهن کسی غیر از خودش نرسیده؛ و وقتی می گویم آن جا هر چیزی ممکن بود به ذهن تان برسد، عرضم را باور بفرمایید. آوازه ی شهوت پرستانه ی این خیابان، در جوک هایی که درباره اش دهن به دهن می گشت، نمود داشت.
از کنار کلوب «فرِنچی» با آن برج های ایفل مسخره و سگ های رقاصش که روی درودیوار مثل مهدکودک نقاشی شده بودند، رد شدم. کمی جلوتر، لحظه ای به تحسین مناره ها و نخل های تزئینی کلوب «آشور» ایستادم. سه برگ کاغذ روی شیشه ی پنجره اش نمایش شب را تبلیغ می کرد:
«بیست وپنج تن از زیباترین رقاصه های دنیا، رقص های سالومه، شهرزاد، و دیگر حوریان دل فریب تاریخ را برایتان اجرا خواهند کرد! وسوسه های بزرگان دوران باستان و حکایات کتاب مقدس را تجربه کنید! خارق العاده! اعجاب انگیز! و باورنکردنی!»
اگرچه شخصاً اعتقادات مذهبی قرص و محکمی نداشتم که بخواهم حکایات کتاب مقدس را دوره کنم، با خودم گفتم، یادم باشد حتماً سری به این نمایش بزنم.
بالاخره مقصدم را از دور دیدم. باکلاس ترین نقطه ی آن خیابانِ بی کلاس؛ کاباره «بیمبو». سردر چراغانی شده اش در نور صبحگاه می درخشید و در حسرت جریان برق می سوخت. برخلاف سایر کلوب ها، بیمبو حتی زحمت نوشتن فهرست برنامه ها را به خودش نمی داد. همه می دانستند در بیمبو چیزهایی گیرت می آید که در خانه از آن ها خبری نیست، مگر آنکه با کالیگولا(۶) یا کاترین کبیر(۷) زندگی کنی.
با خانم مالک بیمبو رفاقت دیرینه داشتم. لوتا مادْفِلَپس در جوانی برای خودش لعبتی بود. عروسکی بود با اندامی خوش تراش، ضربدر بیست، به علاوه ی چند زیبایی ِ دیگر. اگرچه عنوان «تودل بروترین زن خیکی دنیا» را یدک می کشید، هنوز کلی انرژی و جاه طلبی در وجودش داشت. یک ضعیفه برای گرداندن کسب و کارش نیاز به دل و جرات زیادی دارد، اما این لوتا بود؛ نه هر ضعیفه ی دیگر.
سراغ در جلویی کاباره رفتم و در کمال حیرت، آن را بازیافتم. از لابی کوچک فرش قرمز، صدای نواختن آهنگی غمناک ـ که اسمش یادم نمی آید ـ با پیانو شنیده می شد. صندوقم را کنار باجه ی دربان رها کردم، یک سکه ی خیالی ـ به عنوان انعام ـ توی کاسه انداختم و دالان را گرفتم و رفتم تا به دفتر لوتا برسم. با ورود یک باره از زیر نور صبحگاه به آن دالان، آن جا را بسیار تاریک و مالامال از احتمالات عجیب یافتم. از پشت یک در چوبی نازک صداهایی می آمد که بی معطلی صاحبش را تشخیص دادم؛ لوتا. او صدایی بم و اسطوقوس دار داشت که تمام دختران گاوچران پایین محله در آتش حسرتش می سوختند. هنوز یک دقیقه ای توی دالان نوک پنجه نرفته بودم که صدای کشیده شدن صندلی روی زمین بلند شد و کسی در را باز کرد. یک پیرمرد هاف هافوی شیک پوش با ریش سفید مرتب بیرون آمد. کت و شلوار سبز پشمی، پیراهن سفید و پاپیون چهارخانه به تن داشت. در یک دست کلاهی هامبورگی و در دست دیگرش یک عصا داشت ـ که به واسطه ی لنگیدن پای چپ، مورد نیازش بود. وقتی چشمش به من افتاد، با نگاهی ثابت وراندازم کرد. پشتم را به دیوار چسباندم تا برایش راه باز کنم.
پشت سرش، لوتا از در خارج شد. وقتی مرا دید، حالت چهره اش با هنرپیشه های سینمای صامت مو نمی زد؛ با این تفاوت که لوتا صامت نبود: «رکس! پناه بر خدا! این جا چی کار می کنی؟!»
«سلام لوتا. احوالت چطوره؟»
«خوبم، مث یه شراب کهنه. غافلگیرم کردی. رکس، می خوام به یکی از دوستای قدیمیم معرفیت کنم؛ آقای تی سی مونتگومری. داشتیم درباره ی یه موضوع کوچیکی با هم حرف می زدیم. آقای مونتگومری، ایشونم دوست خوب من، ارباب خنده ها، رکس کوکوئه.»
آقای مونتگومری سرش را کمی عقب گرفت تا حسابی وراندازم کند، اما من سردترین حالت ممکن را ـ فراخور آن روزها ـ به چهره ام دادم. او دست لاغر و درازش را به طرفم دراز کرد: «آه، از ملاقات تون خوش وقتم، قربان. گمونم شما یکی از دوستان دوران سیرک باشید.»
«بله، من و لوتا چند سالی هست همدیگه رو می شناسیم.»
لوتا گفت: «آره، اون وقتا که جوون بودم همدیگه رو می شناختیم. اوووه، جوونی کجایی که...»
مونتگومری لبخندی زد و رشته خطی در گوشه ی دو چشم براق نمناکش ایجاد شد. ظاهراً زمانه سر سازگاری با او نداشته بود. «آه، رفاقت میون شما سیرک بازا... برادری ای که بین اهل نمایش ایجاد می شه... فقط می تونم بگم... رفاقتای قدیمی مرگ ندارن.»
در پاسخش گفتم: «منم دقیقاً همین اندازه رو عالم رفاقت حساب می کنم.»
لوتا با شنیدن این حرف نگاهی تند بهم انداخت. با خودش فکر کرد شاید به جای آبجو، برای قرض گرفتن پول رفته ام سراغش. نگاهی گذرا بود، اما عذاب وجدانی سنگین به جانم انداخت. مونتگومری زیرجلکی به حرفی که زده بودم خندید و دندان عاریه اش صدایی شبیهِ روی هم ریختن سکه های نیم دلاری داد.
«خیلی ها به این جور رفاقتای قدیمی غبطه می خورن، آقای کوکو.»
«شمام جزو گروه نمایشید، آقای مونتگومری؟»
«کم وبیش، منتها قضیه مال خیلی وقت پیشه... درواقع داستانش ارزش تعریف کردن نداره. بگذریم... من باید برم. آقا، خانم، روز هردوتون بخیر.» این را گفت، کلاهش را روی کله ی مثل نارگیلش گذاشت، تلق تلقی از دندان هایش درآورد، و راهش را کشید و رفت.
گفتم: «پیرمرد نحیفیه.» و به اتفاق به طرف اتاق رفتیم. «دنبال نمره تلفن دخترای سیرک بود؟»
«رکس، باورم نمی شه. تو تی سی مونتگومری رو نمی شناسی؟! اون یکی از خرپول ترین آدمای تاپ تانه، و یکی از نازنین ترین مردای روزگار. اون دنبال تور کردن دخترای سیرک نیست. نیازی به این کارا نداره.»
«پس این جا چی کار می کنه؟»
لوتا گفت: «این شد یه سوال خوب.» و رو کرد به من و لبخندی زد: «بگو ببینم، خودت این جا چی کار می کنی؟ خیلی وقته تو سایه قایم شدی. خیلیا فکر می کردن باروبندیلتو بستی و از شهر رفتی.»
دوتایی خودمان را چپاندیم توی دفتر لوتا. اتاق پر از آباژورهای سرخ منگوله دار بود و لوتا خودش را به زور توی صندلی پشت میزش جا کرد. شومیزی آبی و الماس نشان از جنس ابریشم سلطنتی به تن داشت. فرقش را از وسط باز و گیسوان قهوه ای اش را پشت گوش هایش جمع کرده بود. تنها زیورش خلخالی بود روی قوزک پا که یک تعویذ هم از آن تاب می خورد. زمانی به من گفته بود روی آن تعویذ، عبارت «فردوس برین» حکاکی شده.
حقیقت را با یک جمله، قدری کش دادم: «من تمام مدت مشغول کار بودم. حالا شاید خیلی تو چشم نمی اومدم.»
لوتا حین آتش زدن سیگار گفت: «تو چشم نبودن یه چیزه... زیر زمین دفن شدن یه چیز دیگه. نیازی به گفتن نیست که... حسابی نگرانت بودم. خیلی وقته غیبت زده و من حتی نمی دونستم اگه کارم بهت افتاد چطوری باید پیدات کنم.»