کتاب دکترین شوک نشر اختران

اقتصاد مبحث چالش برانگیزی است. از زمان انقلاب صنعتی و زمانی که اقتصاد بشر از حالت اقتصاد محلی بیرون آمد و گسترش پیدا کرد به چالشی برای حاکمان و مردم تبدیل شد. در طی قرن‌های اخیر متفکران و اقتصاددانان زیادی تلاش کرده‌اند به مدل‌های اقتصادی بهتری دست پیدا کنند، اقتصاد سوسیالیستی و اقتصاد سرمایه‌داری برای سال‌ها مناقشه برانگیز بوده‌اند و با اینکه امروزه سرمایه‌داری در جهان حاکم است اما بسیاری هنوز این شکل اقتصاد را مخرب می‌دانند. نائومی کلاین در کتاب دکترین شوک اقتصاد سرمایه‌داری را به چالش کشیده است.

درباره دکترین شوک؛ اتهامی بزرگ به سرمایه‌داری

دکترین شوک کتابی بر پایه‌ی مطالعات نائومی کلاین و همکارانش بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷ است. چاپ نخست این کتاب سال ۲۰۰۷ راهی بازار کتاب شد و به فروش بالایی دست یافت. کتاب دکترین شوک به بیش از بیست و هشت زبان در سراسر جهان ترجمه شده است.

دکترین شوک به این مسئله اشاره دارد که امروزه بازار آزاد از شوک‌های ناشی از فجایع اجتماعی، سیاسی، طبیعی و.... در جوامع استفاده می‌کند و سیاست‌های خود را در این جوامع پیاده کرده و آن‌ها را به بازار مصرفی برای آنچه می‌خواهد تبدیل می‌کند. در واقع جامعه وقتی با شوک مواجه می‌شود به صورت ناخودآگاه تلاش می‌کند با بیشترین سرعت ممکن و سریع‌ترین عکس‌العمل‌ها به حالت عادی بازگردد و این فرصتی را فراهم می‌کند که نائومی معتقد است سوءاستفاده گران به خوبی مشغول استفاده از آن هستند.

سراسر کتاب دکترین شوک پر از مثال‌هایی از نقاط مختلف جهان است که در آن‌ها نائومی کلاین تلاش کرده است به طور مستند منظورش را برساند و موضوع را برای مخاطب موشکافی کند.

ساختار کتاب دکترین شوک

کتاب با پیشگفتاری آغاز شده است که مترجمان بر آن نوشته‌اند. در این پیشگفتار مفهوم سرمایه‌داری فاجعه توضیح داده شده است: «بحرانی فرا می‌رسد، هول و هراس جامعه را در برمی‌گیرد و نظریه پردازان راست‌گرا، با رخنه کردن در خلا اجتماعی ناشی از بحران و جو ترس و نگرانی، دست به کار می‌شوند و به نفع شرکت‌های بزرگ، به مهندسی جوامع بحران‌زده می‌پردازند. این شگردی است که خانم نائومی کلاین آن را سرمایه‌داری فاجعه نامید.» سپس مترجمان درباره‌ی «دکترین شوک» سخن می‌گویند و ذهن مخاطب را برای مواجهه با محتوای کتاب آماده می‌کنند.

متن اصلی کتاب با مقدمه‌ای تحت عنوان «تهی زیباست؛ سه دهه امحا و بازسازی جهان» آغاز می‌شود. پس از آن کتاب در هفت بخش نوشته شده است که هرکدام به چند فصل تقسیم شده‌اند. کتاب دکترین شوک در مجموع بیست و یک فصل دارد.

عنوان بخش‌های کتاب به شرح زیر است:

پاره نخست: دو استاد شوک درمانی: پژوهش و توسعه

پاره دوم: نخستین آزمایش:دردهای زایش

پاره سوم: ماندگاری قوانینی مخرب چون بمب در حاکمیت دموکراسی

پاره چهارم: بیراهه رفتن در مسیر گذار

پاره پنجم: زمانه هولناک: ظهور «مجموعه سرمایه‌داری فاجعه»

پاره ششم: عراق، تکرار داستان قدیمی: شوک زیاد از حد

پاره هفتم: منطقه سبز منقول

در پایان کتاب نیز موخره‌ای تحت عنوان «آثار شوک رفته‌رفته محو می‌شود: ظهور بازسازی مردمی» آمده است که بازهم با مثال‌های معروفی از وقایع اقتصادی در نقاط مختلف دنیا توضیح داده شده است.

نقد کتاب دکترین شوکِ؛ بی‌طرف یا متعصبانه

کتاب دکترین شوک کتاب چالش برانگیزی است. اقتصاددانان زیادی درباره‌ی این کتاب واکنش نشان داده‌اند و بسیاری نائومی کلاین را به بی ‌دانشی و استدلال‌های ضعیف و بی‌پایه متهم کرده‌اند.

این کتاب در ایران نیز با استقبال مواجه شده است و نقدها و نظرات مختلفی درباره‌ی آن نوشته شده است. در نقد تندی در سایت دنیای اقتصاد درباره‌ی کتاب نائومی کلاین آمده است: «لفاظی خانم کلاین مضحک است. به عنوان مثال، او وقایع و مصادیق بی‌ربط را به هم متصل می‌کند، مثل این که شما بگویید به عنوان مثال کلمه «مخزن(tank)» در عبارت «کانون هم‌اندیشی (think tank)» نشان از ارتباط این دو پدیده با یکدیگر دارد. در کتاب وی، طرفداران بازار آزاد با قلم موی شکنجه عذاب می‌شوند، چرا که مدافعان بازار آزاد اغلب از سیاست‌های منفور به حمایت می‌پردازند. اغلب ارتباطات پیشنهادی خانم کلاین به قدری امپرسیونیستی و متکی به تملق هستند که این موضوع معرفی آنها را امری غیرممکن نموده و باعث نقد بسیار مختصری از آنها در فضای کوتاهی از بررسی کتاب گردیده است. »

فیلم دکترین شوک

دو مستند از روی دکترین شوک ساخته شده است. یکی مستندی بسیار کوتاه است که سال ۲۰۰۷ ساخته شده و تنها ۶ دقیقه طول می‌کشد. این مستند بیان می‌کند چگونه اتفاقات اخیر تاریخ در وقوع دکترین شوک موثر بوده‌اند.

مستند بعدی مستندی یک ساعت و نوزده دقیقه‌ای است که سال ۲۰۰۹ منتشر شد و به بررسی ظهور سرمایه داری و مفهومی که نائومی کلاین، سرمایه داری فاجعه نامیده پرداخته است.

درباره نائومی کلاین؛ یک آمریکایی چپ گرا

نائومی کلاین روزنامه نگار ، فعال اجتماعی و فیلم‌ساز کانادایی است که به خاطر مخالفت‌هایش با جهانی‌سازی شرکتی شناخته شده است. او در دانشگاه تورنتو در رشته‌ی روزنامه‌نگاری تحصیل کرده است.

خانواده‌ی کلاین سال ۱۹۶۷ به دلیل مخالفت با جنگ ویتنام آمریکا را ترک کردند و در کانادا ساکن شدند. سه سال بعد نائومی در مونترال متولد شد. مادر او مستند ساز و پدرش پزشک است.

براساس آنچه درباره‌ی دوران نوجوانی او روایت می‌شود نائومی عاشق خرید کردن و لباس‌های مارک بود و زمان زیادی را در مراکز خرید می‌گذراند اما مسائلی همچون بیماری مادرش که باعث تغییر اولویت‌های زندگی او شد کم‌کم دیدش را تغییر داد تا جایی که امروز نائومی کلاین یکی از برجسته‌ترین مبارزان علیه جهانی‌سازی و البته مارک‌ها و برندهای معروف است

آثار برجسته نائومی کلاین؛ مبارزه با سرمایه‌داری

اولین کتاب نائومی کلاین به نام «بدون لوگو» سال ۱۹۹۹ منتشر شد. این آغاز مبارزه‌ی کلاین علیه جهانی‌سازی بود. کلاین در این کتاب شرکت‌های بزرگ را به بهره‌کشی از کارگران و نوعی برده‌داری مدرن متهم می‌کند. برای مثال نائومی چنان با انتقادهایش به شرکت نایک حمله کرد که نایک مجبور شد به انتقادهای او ریز به ریز پاسخ دهد. این کتاب بیش از یک میلیون نسخه فروش رفت و به نزدیک به سی زبان ترجمه شد.

سه سال پس از بدون مارک ، کلاین کتاب «حصارها و پنجره‌ها» را منتشر کرد. حصارها و پنجره‌ها مجموعه‌ی سخنرانی‌های اوست. محور این کتاب نیز مانند سایر فعالیت‌های کلاین حمایت از جنبش ضدجهانی‌سازی است.

کتاب بعدی او دکترین شوک است که شهرت نائومی را به شدت افزایش داد و توجه‌های بسیاری را به سمت او کشاند. به طوری که نیویورک تایمز درباره‌ی او نوشت: «مشهورترین و تاثیرگذارترین چهره‌ی چپ آمریکا، همان‌طور که هوارد زین و نوام چامسکی سی سال پیش بودند.» نائومی کلاین برای این کتاب برنده‌ی جایزه‌ی ادبی «وارویک» شد.

«این همه چیز را تغییر می‌دهد» کتاب دیگری است که کلاین سال ۲۰۱۴ منتشر کرد. همچنین او سال ۲۰۱۷ کتابی به نام «نه، این کافی نیست» درباره‌ی سیاست‌های شوک رئیس جمهور حال حاضر آمریکا دونالد ترامپ نوشت. آخرین کتاب او که سال ۲۰۱۸ منتشر شد «جنگ برای بهشت» نام دارد که این کتاب نیز مطالبی درباره‌ی سرمایه‌داری بیان کرده است.

دکترین شوک؛ ترجمه و انتشار در ایران

«مهرداد شهابی» و «میر محمود نبوی» دکترین شوک را سال ۸۹ در ایران ترجمه کردند. اولین بار نشر آمه این کتاب را در مجموعه کتاب‌های پشت پرده‌ی مخملین، مجموعه کتاب‌هایی که به اقتصاد در سراسر دنیا می‌پردازد منتشر کرد.

در حال حاضر انتشارات اختران مجموعه‌ی پشت پرده‌ی مخملین را منتشر می‌کند. جلد اول و جلد سوم این مجموعه به نام‌های«اعترافات یک جنایتکار اقتصادی» و«اربابان جدید جهان» نیز در فیدیبو در دسترس است. خرید و دانلود کتاب الکترونیک دکترین شوک با ترجمه‌ی شهابی و نبوی در همین صفحه ممکن است.

 در بخشی از کتاب دکترین شوک می‌خوانیم

دونالد رامسفلد، دوشنبه روزی درهوای شرجی واشنگتن، در شرف گفت‌وگو با کارمندان خود بود، کاری که از ان بسیار نفرت داشت. رامسفلد از روزی که وزیر دفاع جرج بوش پسر شده بود، در میان اعضای ستاد نیروهای مسلح، به عنوان آدمی قلدر، مرموز و –صفتی که پیوسته شنیده می‌شد- متکبر، شهرت یافته بود. دشمنی آن‌ها قابل درک بود. از زمانی که وی به پنتاگون پا گذاشت، نقش رهبر و مشوق را که در شرح وظایفش نوشته شده بود کنار گذاشت، و به جای آن با بی‌رحمی دست به کار تعدیل نیرو شد- وزیری که، همچون مدیرعاملی، ماموریت دارد که سازمانی را کوچک کند.

وقتی رامسفلد این مقام را پذیرفت، خیلی‌ها تعجب کردند که وی با شصت و هشت سال سن، داشتن پنج نوه و ثروتی حدود ۲۵۰ میلیون دلار- و داشتن همان سمت(پیش از آن در دوره‌ی زمامداری جرالد فورد) چرا اصلا این مقام را پذیرفت. در هر حال، رامسفلد دوست نداشت که وزیر دفاع سنتی باشد- یعنی وزیری شهره به جنگ‌هایی که در دوران وزارتش راه انداخته بود. جاه‌طلبی وی بیش از این‌ها بود.

وزیر دفاع جدید بیست و اندی سال گذشته را در سمت ریاست و عضو هیئت مدیره‌ی شرکت‌های چندملیتی گذرانده بود. وی اغلب این شرکت‌ها را در جریان ادغام و تملک‌های فوق‌العاده، و همچنین تجدید سازمان این شرکت‌ها که با تعدیل دردناک نیروی کار در آن‌ها همراع بود، هدایت کرده بود. در دهه نود کار به آنجا رسید که وی خود را یکی از فعالان «اقتصاد نوین» مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌دید. او شرکت تخصصی تلویزیون دیجیتالی را مدیریت می‌کرد، عضو هیئت مدیره‌ی شرکت دیگری بود که آینده درخشانی در زمینه «کسب‌و‌کار الکترونیکی» داشت و به ریاست هیئت مدیره در همان موسسه زیست فناوری علمی-تخیلی گماشته شده بود که پروانه انحصاری داروی آنفولانزای مرغی و همچنین پروانه‌ انحصاری تولید چند داروی مهم ایدز را داشت.