کتاب اصفهان مویه کن

هنگام غروب، وقتی صدای خوش اذان از فراز گلدسته­های بلند و مینایی در فضای پر غبار شهر اصفهان طنین می­انداخت، جنبوجوش پرشتابی در هرکوی و برزن راه افتاده بود تا مردم روانه خانه­ها شوند. دستفروش­ها و معرکه­گیرها، بساط­شان را برمی­چیدند، تاجران و کاسبان، حجره­ها و دکان­ها و دکه­ها را می­بستند، سرایدارها، کلون دروازه­های بسته را می­انداختند و گزمه­ها و شبگردها، چماق­ها و دگنک­های­شان را به دست می­گرفتند تا برای گشت­های شبانه آماده شوند. در آن زمان شب که فرا می­رسید، اصفهان همچون شهر ارواح در تاریکی خوف­انگیزی به حال خود رها می­شد و آنگاه دزدان و یاغیان، گرسنگان و غلامان فراری، در هر کوی و برزن کمین می­کردند و برای به چنگ آوردن چند سکه یا حتی کفش و قبای کهنه­ای راه را بر رهگذران می­بستند. اگر هم رهگذری از دام دزدان و کمینگاه حرامیان، جان سالم بدر می­برد، بیم این خطر می­رفت که به چنگ گزمه­ها و عسس­ها و شبگردهای آزمندی بیفتد که تا سکه­ای به بهانه تأمین امنیت از او نمی­گرفتند، رهایش نمی­کردند، کلانترها و داروغه­ها در لخت کردن مردم حریص­تر بودند، چون آنهایی که با دادن سکه­های طلا و هدایای گرانبها به خواجه­سرایان و درباریان به شغل داروغگی و کلانتری می­رسیدند، می­کوشیدند دراندک مدتی چند برابر پیشکش­هایی که پرداخته بودند به زور و بهانه از مردم به چنگ بیاورند. داروغه­ها و گزمه­ها حتی دزدان تهیدستی را که در سرقت شبانه چیز قابل توجهی نصیبشان نمی­شد، مجبور می­کردند چند شبی برای­شان به دزدی بروند.