کتاب علم تصمیم‌گیری
تصمیم‌گیری عقلایی

تصمیم گیری چیست؟

آیا تصمیم گیری، پدیده عجیب و ناشناخته ایست یا آنکه کار راحت و ساده ای است؟ هنوز معلوم نیست که چگونه، چه موقع و کجا تصمیم ساخته و پرداخته می شود. به قول مدیر عامل شرکت "جنرال موتورز "اغلب سخت است که بگویم که چه کسی و چه موقعی تصمیم گرفته است و حتی چه کسی مبداء تصمیم بوده است. غالباً من نمی دانم در جنرال موتورز چه موقع تصمیم گرفته می شود؟ من بخاطر نمی آورم که در یک جلسه کمیته ای بوده باشم و مسائل به رای گیری گذارده شود. معمولاً یک نفر مسائل را خلاصه می نماید. دیگران با تکان دادن سر یا ابراز نظر خود به تدریج به اجماع می رسند".
بیشتر مدیران تصمیم گیری را رویدادی می دانند که در آن فرد یا گروه باید در هر لحظه از زمان دست به انتخاب بزنند. اما در واقعیت، کمتر پیش می آید که تصمیم مهمی توسط مدیر یا در جلسه بصورت آنی گرفته شود. به بیان ساده، تصمیم گیری فرایندی اجتماعی یا گروهی است که به مرور زمان شکل می گیرد.
در هر نوع تصمیم گیری دو عامل اساسی وجود دارد:
۱. ارزش نتایج حاصل از اتخاذ تصمیم و اجرای آن و یا به عبارتی ارزش مورد انتظار شخص.
۲. شانس و احتمالی که در صورت اقدام، برای نیل به نتایج احتمالی مطلوب وجود خواهد داشت.

به نظر هربرت سایمون، تصمیم گیری جوهر اصلی مدیریت است و حتی می توان مدیریت را مترادف با آن دانست. وی نظریه تصمیم گیری خود را تحت عنوان مدیر به عنوان تصمیم گیرنده ارائه نمود. به نظر او تصمیم گیرنده فردی است که در تقاطع راه ها، در لحظه انتخاب آماده است که در یکی از مسیرها قدم گذارد.
اگر مدیریت را مترادف با تصمیم گیری بدانیم دیگر انتخاب تنها یک راه از راه های دیگر تصمیم گیری نیست، بلکه عنوان تصمیم گیری به کل فرایند اطلاق می شود. در بسیاری از سازمان ها به ویژه سازمان های اداری و عمومی تصمیمات اتخاذ شده با نسبت های متفاوت شامل هر دو تصمیمات اجرایی و سیاست گذاری می گردد. تصمیم گیری فرایند مرتبط با حل یک مسئله یا مشکل است و اغلب با اصطلاح "حل مشکل" مطرح می شود.
در بسیاری موارد مساله یا مشکل وضعیت خیلی پیچیده ای دارد و تنها بخشی از آن ممکن است قابل فهم و کنترل باشد. بنابراین، تصمیمات معمولا آن گونه طراحی نمی شود که نتایج ایده آل یا پاسخ های کامل ارائه دهند بلکه برای بهبود بخشیدن به وضعیت مساله طراحی می گردند.
راسل ایکاف بین حل مشکل (Solving)، رفع مشکل (Resolving)، دفع مشکل (Dissolving) و جذب یا هضم مشکل (Absolving) تفاوت قائل است و می گوید:
* حل مشکل (Solving): به معنای یافتن پاسخ بهینه یا بهترین انتخاب. تصمیم گیری عقلایی کوششی است برای یافتن چنین پاسخی.
* رفع مشکل (Resolving): به معنای یافتن پاسخ رضایت بخش است که ممکن است ضرورتاً بهترین راه قابل دسترسی نباشد بلکه انتخابی است که به اقتضای شرایط نظیر محدودیت های زمانی و یا فقدان شناخت واقعی از مساله انجام می گیرد.
* دفع مشکل (Dissolving): زمانی صورت می گیرد که هدف ها تغییر داده شوند، به طریقی که در شرایط موجود و با اجرای اقدامات تعیین شده مساله ای در رسیدن به هدف جدید به نظر نرسد. احساسات درباره آنچه که باید اتفاق می افتاد تغییر یافته و تعدیل شده و در مسیری قرار می گیرند که اگر آنچه که اتفاق خواهد افتاد رخ دهد، به عنوان واقعیت های جاری پذیرفته خواهد شد.
* جذب یا هضم مشکل (Absolving): یعنی به امید اینکه مشکلات احتمالی ظاهر نخواهند شد، نادیده انگاشته شوند.

معنا و مفهوم تصمیم گیری

تعاریف زیادی از تصمیم گیری صورت گرفته است ولی جملگی بر این مسئله تاکید دارند که تصمیم بر انتخاب فرد دلالت دارد و فرد این انتخاب را از بین گزینه های موجود که ممکن است محدود و یا نامحدود باشند، انجام می دهد. در زیر به برخی از مهم ترین تعاریف از تصمیم گیری اشاره می کنیم:
* تصمیم گیری عبارت است از انتخاب یک راه از میان راه های مختلف.

* تصمیم گیری فراگردی است که از طریق آن، راه حل مسئله معینی انتخاب می شود.
* تصمیم گیری فراگردی است که طی آن شیوه عمل خاصی برای حل مسئله یا مشکل ویژه برگزیده می شود.
تصمیم گیری فرایندی است خاص شامل: انتخاب یک راه و روش از میان دو یا چند روش موجود. تصمیم به معنای انتخابی خودآگاه است که به فرد امکان می دهد تا براساس مجموعه ای از شرایط داده شده نحوه رفتار و طرز تفکر خاص آن مجموعه بررسی و سپس یک گزینه، مقبول واقع شود و سپس اجرا گردد.
تصمیم زمانی گرفته می شود که انتخاب انجام شده باشد. از تصمیم گیری نمی توان صرف نظر کرد، زیرا امتناع ورزیدن از گرفتن تصمیم خودش یک نوع تصمیم گیری است.