کتاب اخلاق در تجارت

مقدمه

چندین ماه پیش با آقای لارنس. جی کرش بام(۱)، رییس و مدیرعامل شرکت انتشاراتی تجاری تایم وارنر(۲)، در نیویورک برای صرف شام به رستورانی رفتم. همان طور که مذاکره می کردیم، آقای لارنس به من نگاه کرد و گفت: «جان، نظرت در مورد تحریر یک کتاب با موضوع اخلاق در تجارت چیست؟ فکر می کنم شما بهترین شخص برای انجام این کار هستید.»
در پاسخ گفتم: چنین چیزی وجود ندارد.
او از گفته ی من کمی متعجب شد و پرسید: منظورت چیست؟
گفتم: چیزی به عنوان «اخلاق در تجارت» وجود ندارد بلکه تنها «اخلاقیات» است. افراد به طور معمول سعی می کنند یک مجموعه از اخلاق را در زندگی حرفه ای خود، مجموعه ی دیگر را در زندگی معنوی و قسمتی را نیز در زندگی شخصی با خانواده ی خود به کار گیرند. این کار آنها را دچار مشکل می کند. اخلاقیات، اخلاقیات است. اگر شما دوست دارید اخلاقیات را در زندگی خود رعایت کرده و انسان نیک پنداری محسوب شوید، یک استاندارد را یافته و آن را در تمام سطوح زندگی خود به کار گیرید.
افراد فرهیخته، فلاسفه، عالمان الهیات و وکلا امور بسیار ساده را پیدا کرده و آن را پیچیده جلوه می دهند. داشتن یک زندگی اخلاقی ممکن است همیشه آسان نباشد؛ اما لزوماً هم مشکل نیست.
هنگامی که این جملات را می خوانید مسلماً تمایل پیدا می کنید زندگی و کاری سراسر وابسته به اخلاقیات داشته باشید. این کتاب شما را در پیدا کردن راهی برای انجام این کار و رسیدن به موفقیت های بزرگ تر راهنمایی می کند.

۱ـ تنظیم برنامه ی مطالعه (یعنی مشخص شود که چه زمانی از شبانه روز به مطالعه اختصاص داده شود.)
۲ـ تصمیم در اجرای برنامه ای که برای مطالعه در نظر گرفته شده است.
۳ـ هنگامی به مطالعه بپردازیم که سلامت جسمانی و روانی حاصل است.
۴ـ مطالعه هدف دار باشد.
۵ـ با شناخت قبلی از کتاب، نویسنده، مدت و نوع مطالعه را مشخص کنیم.
۶ـ در شروع و در حین مطالعه باید سوالاتی را مطرح و با تمرکز ذهنی بیشتر پاسخ سوالات را جست وجو کرد.
۷ـ افکار دیگران را در ذهن خود به وجود نیاوریم.
۸ـ اگر مطالعه در ارتباط با امتحان و یکی از کتاب های درسی است، سعی کنیم وقت در نظر گرفته شده متوالی نباشد؛ زیرا مطالعه همراه با استراحت و فاصله نتیجه بخش تر است.
(بعضی ها اظهار نظر کرده اند که بعد از هر ساعت مطالعه در حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استراحت مفید لازم است. این استراحت می تواند شامل قدم زدن و مشاهده ی مناظر زیبا، میل کردن آشامیدنی، راه رفتن، حرف زدن با دوستان و امثال آن باشد.)
۹ـ با خواندن قسمت های اول کتاب نباید دلسرد شد و باید به مطالعه ی قسمت های بعدی کتاب ادامه داد.
۱۰ـ جای مطالعه باید دور از سر و صدا و عوامل حواس پرتی باشد.
۱۱ـ میزان نور و گرمای هوای اتاق و بهداشت آن باید مورد توجه قرار گیرد.
۱۲ـ ارتفاع میز و صندلی باید متناسب باشد. (ارتفاع برای صندلی ۴۵ سانتی متر و برای میز ۷۵ سانتی متر مناسب است.)
۱۳ـ رعایت فاصله ی چشم تا سطح نوشته ضروری و معمولاً ۳۰ سانتی متر مناسب تشخیص داده شده است.
۱۴ـ مطالعه در نور کم و در حین حرکت مضر است.
۱۵ـ اتاق خواب و استراحت برای مطالعه مناسب نیست.
۱۶ـ نوع کاغذ، اندازه حروف، پررنگی و کم رنگی نوشته بر میزان و کیفیت مطالعه تاثیر می گذارد.
۱۷ـ در حین مطالعه رعایت بهداشت نشستن از لحاظ خمیده نبودن پشت و کمر لازم است.
۱۸ـ توجه به غلط نامه کتاب قبل از مطالعه.
۱۹ـ قبل از مطالعه وسایل مطالعه باید مهیا باشد (قلم ـ کاغذ ـ پاک کن و...)
۲۰ـ در مطالعه ی مستمر و طولانی می توان به عنوان تنوع به مطالعه ی کتاب دیگر پرداخت.
۲۱ـ برای درک بیشتر بهتر است نکات اصلی و جزیی را از هم جدا کنید.
۲۲ـ از کلمه خوانی و تلفظ کلمات چه بلند و چه کوتاه خودداری شود.
۲۳ـ در مطالعه ی متون ادبی به آن چه به ظاهر بیان شده است قناعت نکنید.
۲۴ـ همیشه نباید فقط آثار یک نویسنده را مطالعه کرد؛ چون به تدریج قدرت انتقاد از فرد سلب می شود.

در مطالعه ی خوب رعایت ۴ خصوصیت زیر لازم است:

۱ـ انعطاف و سرعت
۲ـ درک و نگهداری در حافظه
۳ـ تمرکز حواس
۴ـ ارزش یابی انتقادی

موانع و مشکلاتی که غالباً بر سر راه مطالعه ی موثر قرار می گیرد عبارتند از:

۱ـ کلمه خوانی
۲ـ تلفظ کردن کلمه ها
۳ـ دوباره خوانی غیرضروری
۴ـ عدم توانایی در تشخیص نکات اصلی و جزیی
۵ـ مشکلات به یاد آوردن
۶ـ عدم تمرکز حواس

۱ـ کلمه خوانی: یعنی مطالعه کننده عادت دارد متن را کلمه به کلمه بخواند و نتواند سرعت لازم را در خواندن به دست آورد. برای رفع این عیب باید چشم را عادت داد که برای درک یک کلمه، به تک تک حروف آن نگاه نکند. با تمرین می توان بر این مشکل فائق آمد.
۲ـ تلفظ کردن کلمه ها: بیشتر مردم از بلند خواندن کلمات، خواندن را می آموزند و بعدها این بلندخوانی به صورت یک عادت برای آن ها در می آید. بنابراین فرد باید خودش را عادت دهد کلمات را ببیند و بلافاصله درک کرده و تلفظ و بعد معنی کند.
به نمودار زیر توجه کنید:

راه مورد قبول در مطالعه −>  دیدن −> معنی کردن یا درک کردن؛ (یعنی درک معنی کلمات بعد از دیدن)
راه غیر قابل قبول در مطالعه −> دیدن −> تلفظ کردن −> معنی کردن (یعنی کسب معنی بعد از دیدن و تلفظ کردن)

۳ـ دوباره خوانی غیرضروری: در بسیاری موارد لازم است برای فراگیری کامل یک مطلب دوباره آن را بخوانید؛ اما گاهی همین کار به صورت عادت درمی آید و به عنوان مانعی در مطالعه کردن خوب خواهد بود. یکی از راه های ترک عادت آن است که تا مدتی هنگام مطالعه از صفحه ی کاغذ سفیدی استفاده کنید. (یعنی این کاغذ را روی کلمات خوانده شده قرار دهیم و به جلو رویم با این کار به کلمات قبلی خوانده شده توجه نمی کنیم.)
۴ـ نداشتن توانایی در تشخیص نکات اصلی و جزیی: بعضی از خوانندگان به تمام مطالب به صورت یکسان اهمیت می دهند در صورتی که جدا نکردن نکات مهم و غیرمهم باعث نگهداری ناقص مطالب در حافظه می شود. برای رفع این نقیصه می توان پیش از خواندن کامل یک کتاب آن را به صورت اجمالی مطالعه کرد.
۵ـ مشکلات به یادآوری: خواننده به هنگام مطالعه، مطالب را یاد می گیرد؛ ولی به سرعت مطالب یاد گرفته شده را فراموش می کند. این مشکل به علت کلمه خوانی و توجه نکردن به نکات مهم است. بهترین راه در یادآوری مطالب، توجه به نکات مهم مطلب و مرور ذهنی و تهیه ی خلاصه است.
۶ـ نداشتن تمرکز حواس: نداشتن علاقه و دل زدگی و به خیال افتادن و حواس پرتی سبب کاهش تمرکز می شود. به کارگیری فنونی مانند فعال بودن در مطالعه و واکنش در حین مطالعه، سوال کردن در مورد مفهوم مطالب و تجسم مفاهیم نوشته شده، می تواند در تمرکز حواس موثر باشد.

فصل اول

چه وقایعی برای اخلاقیات رخ داده است؟

چیزی به عنوان «اخلاق تجارت» وجود ندارد

در ۸ نوامبر ۲۰۰۱، وقتی یکی از معروف ترین شرکت های توسعه یافته در قرن ۱۹ میلادی، انرون(۳)، اعتراف کرد که از فعالیت های حسابداری در شرکت خود استفاده کرده و در نتیجه ی این کار رقم درآمد آنها تا سقف ۵۸۶ میلیون دلار در ظرف مدت چهارسال افزایش یافته است، مردم بسیار شگفت زده شدند. در کمتر از یک ماه بعد این شرکت به ورشکستگی دچار شد و در اوایل سال ۲۰۰۲، دیوان عدالت یک تیم بازرسی قانونی را برای بررسی فعالیت های شرکت به آنجا روانه کرد. زیرا هیات رییسه به کارمندان اعلام کرده بود تا سهم خود را از موجودی سهام انباشته ی انرُون بگیرند، در نتیجه شرکت ورشکست شد، همه ی ذخایر بازنشستگی کارمندان از بین رفت و میلیون ها سرمایه گذار مبلغی به میزان ۶۰ میلیارد دلار را از دست دادند. اکنون این سوال پیش می آید که چگونه و چرا چنین اتفاقی رخ می دهد؟ چه کسی مسول این اتفاقات است؟
چند ماه بعد در ۲۷ مارس ۲۰۰۲ وقتی ششمین شرکت بزرگ تولید کننده ی کابل، به مشکلات مالی شرکت خود اقرار کرد، شمار افرادی که در مورد اخلاقیات صحبت می کردند افزایش یافت. فاندرجان ریجاس(۴) همراه با پسرانش، تیمتی(۵)، مایکل(۶) و جیمز(۷) به علت استفاده ی شخصی و تامین مخارج مالی خانواد ه ی خود متهم به اختلاس از سرمایه ی شرکت به مبلغ ۱/ ۳ میلیارد دلار، که به عنوان پشتوانه ای برای ضمانت وام های شرکت بود، شدند. بعد از اخراج جان ریجاس و پسرانش، شرکت دوباره حقوق دریافتی خود را ارزیابی کرد ولی مدتی بعد پرونده به اصل ۱۱ قانون ورشکستگی ارجاع داده شد. میزان ذخایر مالی شرکت کاهش پیدا کرد. در ۳ جون ۲۰۰۲، سهام این شرکت از بورس بازار بزرگ الکترونیکی خارج شد. این بار هم افراد بیشتری به اخلاق در قانون تجارت اندیشیدند و دنبال پاسخی برای این سوالات بودند: چه اشخاصی می توانند کارهایی از این قبیل را انجام دهند؟ چگونه این وقایع رخ می دهد؟ آیا دوباره چنین اتفاقاتی می افتد؟
درست در همان روزها، مدیرعامل تایکو (Tyco)، دنیس کازلوزکی(۸)، به دلیل پرداخت نکردن مالیات، فروش ابزارهای هنری و دیگر اقلام خریداری شده برای استفاده ی شخصی از سرمایه ی شرکت بالغ بر یک میلیون دلار، از سوی بازپرس بخش قضایی متهم شد.
هنگامی که فعالیت های کازلوزکی بیشتر مورد بررسی قرار گرفت، مشخص شد وی با همکاری دیگر مدیران اجرایی تایکو مبلغی در حدود ۶۰۰ میلیون دلار از موجودی شرکت را به سرقت برده است. به مرور زمان نگرانی ها در مورد فعالیت های غیراخلاقی در تجارت به یک معضل عمومی تبدیل شد.
در اواخر همان ماه، مجله ای از این واقعه به عنوان «تابستان بی اعتمادی» یاد کرد و گزارشی ارائه داد: «مبتنی بر این که طبق نظرسنجی انجام شده حدود ۷۲% ـ بیم آن را دارند که فعالیت های غیراخلاقی به عنوان الگوی فریبکاری در بسیاری از شرکت ها وسعت پیدا کند.»
قبل از اینکه خبری در مورد شرکت وردکام(۹) افشا شود، یک حسابرس داخلی فرآیند حسابداری شرکت را نامناسب دانست. سود شرکت بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ به میزان ۱ /۷ میلیارد دلار برآورد شد و وردکام اظهار کرد در مدت ۱۵ ماه، ۸ /۳ میلیارد دلار در هزینه ها اشتباه گزارش شده است. نتیجه: ۱۷۰۰۰ کارگر بیکار شدند، وردکام نتایج مالی خود را بازگو کرد: به همه ی سودهای عنوان نشده ی خود در آن ۱۵ ماه اقرار کرد و همه ی سهام خود را که ارزش آنها تا ۷۵% پایین آمده بود را تقسیم کرد. دوباره این سوالات در اذهان عمومی شکل گرفت که: چرا این اتفاقات می افتد؟ چه تعداد از شرکت ها فعالیت های غیراخلاقی دارند؟ چه چیزی بر سر اخلاقیات تجارت آمده است؟

اکثر افراد در آمریکا از وضعیت اخلاقیات بسیار ناراضی هستند. آنها از نبود صداقت در معاملات به ستوه آمده اند. برت ترومن(۱۰)، استاد حسابداری
دانشگاه کالیفرنیا ـ که در دانشکده ی تجاری هاس(۱۱) تدریس می کند ـ اظهار کرد: «دلیل اینکه بازار تجارت رو به رکود است را می توان در بی اعتمادی سرمایه گذاران به یکدیگر در معاملات جستجو کرد. با توجه به حوادث اخیر، به نظر می رسد این مشکل همچنان پابرجا باقی بماند.»
یقیناً این مشکل محدود به دنیای تجارت نیست.
عموم افراد از سوء استفاده های انجام گرفته توسط کلیسای کاتولیک و اینکه چگونه بر روی این اتفاقات سرپوش گذاشته می شود، بسیار بیمناک شده اند.
پس از آن نیز با شنیدن این خبر که استاد تاریخدان استفن آمبروز(۱۲)، برنده ی جایزه ی پولیتزر(۱۳)، قسمت هایی از کتاب تاریخ The wild blue توماس چایلدر(۱۴) را به سرقت برده است، شگفتی شان دوچندان شد.
اتفاقات غیراخلاقی یکی پس از دیگری رخ می داد. تماشاگران بازی های المپیک زمستانی در شهر دریاچه نمک از شنیدن اینکه داور مسابقه ی اسکیت، بازی را با قضاوتی ناعادلانه به سود حریف به پایان رسانده، خشمگین شدند.
در یک رای گیری، آقای جورج بارنا(۱۵)، متصدی آراء عمومی ـ میزان رای اعتماد افراد را در مورد این مساله جویا شد که آیا مدیران حرفه های گوناگون تصمیماتی اخلاقی و مرتبط با شغل خود می گیرند یا خیر.
نتایج به دست آمده شگفت آور بود:

«نوع رهبران» - «درصد رای اعتماد به آنها»

مدیران اجرای شرکت های بزرگ - ۳%
کارمندان رسمی دولت - ۳%
تهیه کنندگان، کارگردان ها و نویسندگان فیلم و تلویزیون - ۳%
گزارشگران اخبار و شرح حال نویسان - ۵%
تاجران کوچک - ۸%
وزرا، کشیشان و روحانیون - ۱۱%
معلمان - ۱۴%

با وجود اینکه معلمان در رای گیری انجام گرفته بیش ترین درصد آرا را به دست آوردند، باز هم از هر ۷ نفر، شش نفر از آنها تمایلی به دادن رای اعتماد به معلمان نداشتند.

تا کنون در مورد تنفر افراد از اتفاقات غیراخلاقی رخ داده صحبت کردیم، اکنون می خواهیم در مورد تصمیم گیری عادلانه بحث کنیم. مردم می خواهند بدانند: چرا اخلاقیات اوضاع وخیمی پیدا کرده است؟ اگر چه جواب های معقولی برای این سوال وجود دارد، ولی به اعتقاد من دلیل تصمیمات غیراخلاقی افراد را می توان در یکی از سه مورد زیر یافت:

معمای دشوار اخلاقی را می توان به این شکل تعریف کرد: یک انتخاب نامطلوب و ناخوشایند ولی در عین حال مرتبط با اصول یا فعالیت های اخلاقی، ما در چنین موقعیت هایی چه کاری انجام می دهیم؟ آیا راه حل آسان را انتخاب می کنیم یا راه حل اخلاقی را؟ وقتی در یک موقعیت، دروغی آسان می تواند یک مشکل بزرگ را پوشش دهد، چه می گوییم؟ آیا تعهدات خود را برای شکست زیردستان زیر پا می گذاریم؟
ما به عنوان یک انسان ممکن است در آزمون های اخلاقی سرافراز بیرون نیاییم. برای چه وقتی می دانیم کاری اشتباه است، آن را انجام می دهیم؟ آیا دیگران را فریب می دهیم چون تصور می کنیم بازداشت نخواهیم شد؟ آیا مسئولیت های خود را با سهل انگاری انجام می دهیم چون منطقمان می گوید: «همین یک بار است؟» آیا راه حل ما برای مقابله با سختی های زندگی این چنین است؟

فکر می کنم اکثر افراد با من هم عقیده هستند: من از شکست متنفرم!
تاجران و کاسبان، به طور خاص، بسیار تمایل دارند در تجارت به موفقیت برسند. یک خبرنگار اقتصادی گزارش می دهد: به تازگی یک گروه از مدیران اجرایی برای تبادل نظر در مورد ایجاد یک کنفرانس ملی سه روزه که چندین هزار مدیر فروش در آن شرکت داشتند، در شرکتی برجسته گردهم آمدند. همان طور که گروه ها در مورد بخش های مختلف کنفرانس مشورت می کردند، نایب رییس شرکت مشتاقانه پیشنهاد کرد: «چرا بخشی را به اخلاق اختصاص ندهیم؟»
ناگهان سکوتی اتاق را فرا گرفت گویا کسی مُرده است. پس از چند لحظه، مکالمه مانند قبل ادامه پیداکرد. او در برابر این عکس العمل دیگر شهامتی برای اظهار عقیده نداشت.
وی در همان روز این فرصت را پیدا کرد که نزد مدیرعامل شرکت رفته و عقیده ی خود را در مورد اختصاص بخشی از کنفرانس به موضوع اخلاق بازگو کند. او توقع داشت مدیرعامل از پیشنهاد وی با تمام وجود استقبال کند ولی برخلاف تصورش پاسخ داد: «مطمئنم همه ی مدیران در مورد اهمیت این موضوع اتفاق نظر دارند؛ ولی برای هر کاری مکان و زمان مشخصی لازم است. جلسه در مورد فروش باید فضایی شاد و پرانرژی داشته باشد در حالی که بحث در مورد اخلاقیات موضوعی کسل کننده و دست و پاگیر است.» تنها مدیرعامل شرکت چنین عقیده ای نداشت بلکه بسیاری از افراد معتقدند پای بندی به اصول اخلاقی ممکن است اختیارات و فرصت هایشان را محدود کرده و توانایی آنان را برای موفقیت در تجارت کاهش دهد. تفکری قدیمی می گوید: انسان های نیک کردار، دیرتر به موفقیت می رسند.

اگر فردی در موقعیت زیر قرار گیرد و مجبور باشد از دو راه موجود، یکی را انتخاب کند، با یک معمای دشوار اخلاقی روبه رو شده است:

موقعیت: ۱ـ هر کاری را که لازم است، حتی اگر غیراخلاقی هم باشد، انجام داده و برنده شود. ۲ـ به اخلاق بها داده و شکست بخورد.

بسیاری از افراد وقتی در موقعیت های شکست قرار می گیرند، در همان لحظه و با توجه به موقعیت تصمیم گیری می کنند. این عقیده در اوایل سال ۱۹۶۰ توسط دکتر جوزف فلچر(۱۶) با انتشار کتاب موقعیت های اخلاقی مطرح شد. او در این کتاب معتقد بود علاقه، تنها قانون بادوام برای تشخیص صحیح از غلط است. رهبران یک موسسه ی خیریه اظهار کردند:

بر طبق نظر فلچر، کار درست در موقعیت تشخیص داده می شود. علاقه می تواند همه چیز را از قبیل دروغگویی، فریبکاری، دزدی و... حتی قتل، توجیه کند. این فلسفه به سرعت در دنیای مذهبی و علمی مطرح شد. از سال ۱۹۶۰، تعیین اخلاق درست در موقعیت پیش آمده که به اخلاق موقعیتی نام گرفت، به یک شیوه ی معمول در رفتار اجتماعی تبدیل شد و بعد از انتشار در دنیای مذهب، علم و سیاست، به دنیای تجارت نیز راه پیدا کرد. نتیجه ی این امر را می توان در موقعیت های اخلاقی امروزه ی یافت.

حاصل این امر چیزی جز هرج و مرج اخلاقی نیست. هر کسی معیارهای خود را که از موقعیتی به موقعیت دیگر تغییر می کند، قبول دارد و همان معیارها را در ذهن خود پرورش می دهد. درسی با عنوان «اخلاقیات در مدیریت سازمان» در دانشگاه میشیگان ارائه شد که در توضیحات آن درس، آمده است: «در این درس به افراد توصیه نمی شود لزوماً درستکار، صادق و... باشند. بلکه تصور می شود دانشجویان دانشگاه قبلاً الگوی رفتاری خود را بر مبنای اخلاق شکل داده اند.»
بنابراین افراد در هر راهی که قدم می گذارند، اگر منطبق بر این الگوی رفتاری باشد، بلامانع است. آسان گرفتن بر خود، میل طبیعی هر انسان است.
افراد برای خود با توجه به تمایلات شخصی قضاوت می کنند در حالی که برای دیگران اعمالشان را با در نظر گرفتن استانداردهای بسیار مشکل می سنجند. این امر بر وخامت اوضاع می افزاید. در یک زمان تصمیمات ما بر مبنای اخلاقیات است و در زمان دیگر اخلاقیات از تصمیمات شخصی ما تبعیت می کند. به این معنی که اگر کاری برای من خوب باشد، پس پسندیده است.
این روند چه زمانی به پایان می رسد؟