کتاب سفرهایم با خاله جان

بخش اول

فصل اول

خاله جان آگوستا را برای اولین بار بعد از نیم قرن و اندی سال در مراسم تشییع جنازه مادرم دیدم. مادرم وقتی مرد داشت پا در هشتاد و شش سالگی می گذشت و خاله جانم ده ـ دوازده سالی از او جوان تر بود. دو سال پیش، با حقوق مکفی و پاداش بازنشستگی اجباری، از خدمت در بانک کناره گرفته بودم. بانک وست مینستر کار را از ما تحویل گرفته بود و شبعه مرا زائد تشخیص داده بودند. همه مرا خوش شانس می دانستند، اما خودم مانده بودم چطور اوقاتم را پر کنم. هیچ وقت ازدواج نکرده بودم و زندگیم همیشه در آرامش گذشته بود و سوای دلبستگی به گل های کوکب، سرگرمی دیگری نداشتم. به این دلیل مراسم تشییع جنازه مادرم به طرز مطبوعی مرا به هیجان آورد.
چهل سالی می شد که پدرم مرده بود. پیمانکار ساختمان و آدم تنبل مزاجی بود که عادت داشت بعدازظهرها در جاهای عجیب و غریبی چرت بزند. این کارش مادرم را که زن پرجنب وجوشی بود آزرده می کرد و همیشه عادت داشت بگردد و پیدایش کند و مزاحمش بشود. یادم هست در بچگی یک روز به حمام رفتم - آن موقع در های گیت زندگی می کردیم -
و دیدم پدرم با لباس توی حمام خوابیده. من که کمی نزدیک بین ام، فکر کردم پالتویی است که مادرم شسته، تا این که صدای پدرم را شنیدم: «وقتی رفتی بیرون در را از داخل قفل کن.» تنبل تر از آن بود که از حمام بیرون بیاید و به گمانم خواب آلودتر از آن که بفهمد اطاعت از فرمانش غیرممکن است. یک روز هم وقتی مسئول ساخت یک مجموعه آپارتمانی جدید در لِویشام بود، در اتاقک جرثقیل غول پیکری خوابش برده و ساخت و ساز تا بیدار شدنش متوقف مانده بود. اگر مثل همیشه گوشه دنجی برای خودش در جایی که بعداً قرار بود گاراژ زیرزمینی شود پیدا نمی کرد، مادرم که باکی از ارتفاع نداشت، به امید یافتن او از نردبان ها و داربست های بلند بالا می رفت. همیشه فکر می کردم که آنها تا حدی با هم خوشبخت هستند: نقش متقابل شکار و شکارچی احتمالاً برازنده شان بود، زیرا از وقتی که یادم بود حالت هوشیارانه سر و گام های محتاط یورتمه مانند مادرم، آدم را یاد سگ های شکاری می انداخت. مرا به خاطر یادآوری خاطرات گذشته می بخشید: در مراسم تشییع جنازه چون خیلی باید انتظار کشید، ناخواسته سراغ آدم می آید.
در مراسمی که در مرده سوزخانه مشهوری منعقد شده بود، جمعیت حاضران زیاد نبود، اما مختصری بی نظمی بر اثر هیجان انتظار وجود داشت که هیچ گاه در گورستان دیده نمی شود. اگر درهای کوره باز نشود، چه؟ اگر تابوت به آتش نرسد، چه؟ صدایی از پشت سر شنیدم که با لهجه ای خشک و بسیار شمرده می گفت: «من یک بار در مراسمی حضور پیدا کردم که مرده اش قبل از انجام مراسم سوخت.»
آن طور که با زحمت از روی یک عکس در آلبوم خانوادگی به جا آوردمش، خاله جان آگوستا بود که دیر رسیده بود و طوری لباس پوشیده بود که فقط مرحوم زنده یاد «ملکه ماری» – اگر هنوز در میان ما بود و خودش را کمی با مد روز وفق می داد – ممکن بود چنین لباسی بپوشد. از موهای قرمز درخشانش که به طرز فوق العاده ای آنها را بالای سرش کپه کرده بود و دو دندان بزرگ جلویش که قیافه انسان نئاندرتال زنده ای را به او می داد، متحیر شدم. کسی گفت: «هیس» و کشیش شروع کرد به خواندن دعایی که به گمانم سروده خودش بود. هرچند به عمرم خیلی از این مراسم ها را دیده ام اما در هیچ مراسم تشییع جنازه ای آن را نشنیده بودم. از یک رئیس بانک انتظار می رود که آخرین احترامات را نسبت به هر مشتری قدیمی که به قول ما «بد حساب» نیست، به جا بیاورد و در هر حال من سرم برای مراسم تشییع جنازه درد می کند. مردم معمولاً در این مواقع در بهترین حالت ها هستند. جدی، موقر و خوشبین به حیات اخروی.
مراسم تشییع جنازه مادرم بدون هیچ مشکلی ادامه یافت. گل ها را در نهایت صرفه جویی از روی تابوت برداشتند و خود تابوت با فشار یک دکمه از برابر دیدگان ما دور شد. بعد در زیر آفتاب مزاحم با تعدادی از خواهرزاده ها و برادرزاده ها و پسرعموها و دخترخاله هایی که سال ها ندیده بودم و به جا نمی آوردمشان، دست دادم. حالی ام شده بود که باید منتظر خاکستر بمانم و ماندم و در همین حال دودکش مرده سوزخانه به آرامی بر فراز سرمان دود می کرد.
خاله جان آگوستا با چشمان آبی سیرش متفکرانه به من چشم دوخت و گفت: «هنری تویی!»
گفتم: «بله، شما هم خاله جان آگوستایید.»
خاله جان آگوستا گفت: «خیلی وقت می شد خبری از مادرت نداشتم. امیدوارم مرگش راحت بوده باشد.»
«البته، راستش را بخواهید با سن و سالی که داشت – قلبش یک دفعه ایستاد. از پیری مرد.»
شکوه کنان گفت: «از پیری، فقط دوازده سال بزرگتر از من بود.»
در باغ مرده سوزخانه کمی با هم قدم زدیم. باغ آنجا همان قدر شبیه باغ واقعی است، که زمین بازی گلف به مناظر حقیقی شباهت دارد. چمن ها را خیلی خوب کاشته اند و درختان شق و رق به خط شده اند: ظرف خاکستر مرده ها شبیه جعبه های کوچک پر از ماسه است که پایه توپ گلف را روی آن می کارند. خاله جان آگوستا گفت: «هنوز در بانک کار می کنی؟»
«نه، دو سال پیش بازنشست شدم.»
«بازنشست؟ آن هم به سن و سال تو! خدایا با این همه وقت چه می کنی؟»
«کوکب می کارم، خاله جان.» ملکه وار تابی به چین های خیالی دامنش داد.
«کوکب! چشم پدرت روشن!»
«می دانم پدرم به گل علاقه نداشت. همیشه فکر می کرد باغ یعنی هدر دادن فضای خوب ساختمان سازی. حساب می کرد از یک باغ رو هم رو هم چند تا اتاق خواب می شود درآورد. مرد خیلی خواب آلودی بود.»
خاله جان با خشونتی که شگفت زده ام کرد، گفت: «اتاق خواب را جز خوابیدن برای کارهای دیگر هم لازم داشت.»
«همیشه جاهای عجیبی می خوابید. یک بار یادم است توی حمام...»
گفت: «توی اتاق خواب به جای خوابیدن کارهای دیگر می کرد. دلیلش هم خودت.»
تازه فهمیدم که چرا پدر و مادرم این قدر کم با خاله جان آگوستا رفت و آمد داشتند. خلق و خویی داشت که مادرم خوشش نمی آمد. مادرم خشکه مقدس نبود اما می خواست هر چیز در موقع مناسبش انجام یا گفته شود. سر شام باید از غذا حرف می زدیم. شاید هم از هزینه های خورد و خوراک. اگر تئاتر می رفتیم، در آنتراکت در مورد آن نمایشنامه - یا نمایشنامه های دیگر - صحبت می کردیم. سرصبحانه نقل اخبار بود. در برگرداندن گفتگوهای منحرف شده، به مجرای صحیحش مهارت داشت. تکیه کلامش این بود: «عزیزم حالا وقتش نیست...» تحت تاثیر حرف های خاله جان آگوستا فکر کردم که لابد در اتاق خواب حکایت عشق بوده. برای همین بود که نمی توانست خوابیدن پدرم را در جاهای عجیب و غریب تحمل کند و وقتی من به کاشتن کوکب علاقمند شدم، اغلب گوشزد می کرد که موقع کار در بانک فراموش شان کنم.
وقتی از قدم زدن فارغ شدیم، خاکستر را برایم آماده کرده بودند. ظرفی قدیمی از فولاد سیاه انتخاب کرده بودم و دلم می خواست به خودم اطمینان بدهم که هیچ اشتباهی رخ نخواهد داد، ولی آنها بسته ای تحویلم دادند که خیلی تمیز توی پاکت قهوه ای با نوارهای قرمز مهر و موم شده بود و مرا یاد هدیه کریسمس انداخت. خاله جان آگوستا گفت: «می خواهی با این چه کار کنی؟»
«فکر کرده ام که تخت کوچکی برایش میان کوکب هایم بسازم.»
«زمستان ها کمی لخت دیده می شود.»
«فکرش را نکرده بودم. می توانم زمستان ها بیاورمش داخل.»
«ببر و بیار. خواهرم روی آسایش نمی بیند.»
«باز هم در موردش فکر می کنم؟»
«هنوز ازدواج نکرده ای؟»
«نه.»
«بچه هم نداری؟»
«البته که ندارم.»
«همیشه جای سوال هست که خواهرم را برای چه کسی ارث می گذاری. احتمالاً من قبل از تو می میرم.»
«آدم نمی تواند فکر همه چیز را یک جا بکند.»
خاله جان آگوستا گفت: «می توانی آن را همین جا بگذاری.»
از آنجا که تمام شب گذشته را صرف طراحی پایه ستون ساده و زیبایی کرده بودم، با لجاجت جواب دادم: «فکر کردم میان کوکب ها قشنگ می شود.»

خاله جان با لهجه فرانسه خوبی که دور از انتظار بود، گفت:

(۱)«Á chacun son goût.» فکر نمی کردم فک و فامیل های ما این قدر دنیا دیده باشند. جلوی در مرده سوزخانه (داشتم آماده می شدم که بروم، باغچه ام انتظارم را می کشید) گفتم: «خوب، خاله جان آگوستا، خیلی وقت بود که همدیگر را ندیده بودیم... امیدوارم...» ماشین چمن زنی ام را بیرون جا گذاشته بودم و نشانه های باران در ابرهای خاکستری بالای سرمان دیده می شد. «خوشحال می شوم یک روز به سوت وود بیایید تا با هم یک فنجان چای بخوریم.»
«در حال حاضر ترجیح می دهم چیز قوی تر و آرامش بخش تری بخورم. آدم که هر روز شاهد به آتش سپردن خواهرش نیست. مثل (La Pucelle.» (۲»

«نمی فهمم...»
«ژندارک.»
«توی خانه کمی شِری دارم، ولی راه دور است، شاید....»
خاله جان آگوستا محکم گفت: «به هر حال من خانه ام شمال رودخانه است و هرچه بخواهی آنجا دارم.» بی آن که درصدد جلب موافقت من باشد تاکسی صدا کرد. این اولین سفر و اکنون که به گذشته برمی گردم شاید هم خاطره انگیزترین سفرم با خاله جان بود.