کتاب چهل‌ طوطی

دیباچه

حضرت آقای یغمایی(۱)

سوکه سپتاتی(۲)، به معنی «هفتاد فسانه»، همان است که ما «چهل طوطی» را ازش داریم و نیز همان که فرنگی ها اسمش را به «طوطیِ سِحرشده» برگردانده اند. به هرصورت این متن سانسکریت، اصل چهل طوطی است یا چهل طوطیِ اصل. همچنان که «پنجه تنتره» اصل کلیله و دمنه است. یا درحدودی به تخمین، «کاتاساویت ساگارا» (اقیانوس افسانه ها ـ هزار افسان؟) اصل «هزار و یک شب». و من که جلال باشم، وقتی خیال دکترشدن در ادبیات را در سر داشتم، به این ها دسترسی یافتم. قرار بود درباره ی «هزار و یک شب» و ریشه های هندی و ایرانی قصّه هایش چیزی درست کنم به اسم رساله؛ که نشد؛ یعنی آن بیماری شفا یافت؛ امّا شیشه های دوا دست نخورده باقی مانده. یکیش، همین ترجمه ای که می بینید. گفتم شاید به درد دیگران بخورَد و با این که کم تر از این کارها می کنم، گفتم همچو روغنِ ریخته ای نذر آن امام زاده اش بکنم. به عنوان صفحه پرکنی یا اگر دلتان خواست که بپذیریدش، به عنوان دست مریزادی به سرمقاله ی شماره ی آذر ۱۳۴۳ شما و با عرض معذرت.
به هرصورت این متن را من و سیمین باهم ترجمه کرده ایم. از کتابی جُنگ مانند؛ به اسم The Wisdom of India که زیر نظر «لین یوتانک» چاپ شده است.
در این جُنگ همین چند حکایت که می بینید از متن کامل «سوکه سپتاتی» آمده بود. به انتخاب همین «لین یوتانک» و امّا مترجم انگلیسی متن کاملِ این کتاب، عالی جناب «بی هیل ورثام»(۳) است که مدّت ها در هند به سر بُرده و با آشنایی کامل به سانسکریت آن را ترجمه کرده و در سال ۱۹۱۱ میلادی در لندن منتشرش کرده (چاپ نوراک).
کتاب، همچو هزارویک شب، درباره ی مکر زنان است؛ با همان سبک معهود این نوع کارهای اصلاً هندی؛ یعنی حکایت در حکایت. پر از پند و اندرز. با جمله پردازی های ساده و پرمعنی ــ یعنی حِکم و امثال ــ به زبان حیوانات و از این قبیل. علاوه بر این که مرکز دایره ی همه ی قصّه ها یک طوطی است.
داستان، داستان مردی است که به سفر می رود و به عنوان حافظ و مصاحبِ زنش، طوطیِ خود را می گمارَد و زن هروقت قصدِ دَدَررفتن می کند، طوطی قصه ای سر می کند و الخ... (مراجعه کنید به همین رقم قصّه گویی برای دفعِ شرّ در هزار و یک شب و غیره...) تا هفتاد شب و بعد شوهر برمی گردد و زن، عفیف مانده و محفوظ، به شوهر می رسد و جالب آخرِ داستان است که طوطی به آسمان پرواز می کند. مراجعه کنید به آن قصّه ی معروف مثنوی و طوطی های دورمانده از هم و غیره(۴).
وقتی ترجمه می کردیم، نمی دانم چرا همین جوری ویرمان گرفت که قِری در کمر نثر بگذاریم و ادای کلیله و دمنه را دربیاوریم. اگر کج و کوله است، می بخشید. مالِ ده دوازده سال پیش است.

سیمین و جلال