کتاب صوتی کتابچه راهنمای مرز اثر گازمند کاپلانی

کتاب «کتابچه‌ی راهنمای مرز: سیری در هزار‌توی زندگی شخص مهاجر» نوشته‌ی گازمند کاپلانی، نویسنده و روزنامه‌نگار آلبانیایی‌تبار، سفری درونی و فلسفی به معنای بودن در میان مرزها است؛ مرزهایی که تنها خطوطی جغرافیایی نیستند، بلکه به شکلی عمیق‌تر در ذهن، زبان و حافظه‌ی انسان مهاجر حک می‌شوند. این کتاب که با ترجمه‌ی زنده و روان مهرک ملک‌مرزبان به فارسی برگردانده شده، اثری در ژانر جستار ادبی است که میان روایت شخصی، طنز فلسفی و تأمل اجتماعی در نوسان است. کاپلانی با نثری صمیمی و گاه تلخ، از تجربه‌ی زیستن در میان دو جهان می‌گوید؛ جهانی که در آن مفهوم «خانه» همواره در فاصله‌ای مبهم قرار دارد—نه در مبدأ و نه در مقصد.

کتاب از چندین جستار پیوسته تشکیل شده است که هر یک گوشه‌ای از زندگی یک مهاجر را بازتاب می‌دهند. از نخستین قدم بر خاک سرزمینی ناآشنا تا مواجهه با زبانی بیگانه، از اضطرابِ بی‌جایی تا تلاش برای بازسازی هویت در دل فرهنگی دیگر. در فصل‌های ابتدایی، کاپلانی از تجربه‌ی پناهندگی خود در یونان می‌گوید؛ روزهایی که معناها گم می‌شدند و واژه‌ها در دهانش بی‌صدا می‌ماندند. به‌تدریج اما، مفهوم «مرز» از محدوده‌ی جغرافیایی فراتر می‌رود و به استعاره‌ای از زیستن تبدیل می‌شود—زیستن در میان دو خویشتن، دو زبان، دو حافظه.

در فصل‌های میانی کتاب، طنز ظریف نویسنده در میان لایه‌های فلسفی اثر می‌درخشد. در جستار «اقامت موقت»، مهاجر به انسانی بدل می‌شود که عمرش در پر کردن فرم‌ها، دریافت مجوزها و پاسخ به پرسش‌های بی‌پایان خلاصه شده است؛ انسانی که در هیچ جا، کاملاً از آنِ جایی نیست. این طنز تلخ، شکلی از مقاومت در برابر واقعیت سخت تبعید است. در جستار «مرز و حافظه»، مرز به زخمی در ذهن و حافظه‌ی جمعی بدل می‌شود؛ زخمی که زمان آن را نمی‌بندد، بلکه تنها شکلش را تغییر می‌دهد. و در «زبان بی‌پناه»، کاپلانی از پارادوکس عمیق زبان سخن می‌گوید: زبانی که هم پناهگاه است و هم زندان، زیرا در عین امکان ارتباط، مرزهای تازه‌ای میان انسان و دیگران می‌کشد.

در پایان، نویسنده به نوعی آرامش فلسفی دست می‌یابد—آشتی با ایده‌ی بی‌جایی. او می‌نویسد که مهاجر بودن صرفاً جابه‌جایی از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر نیست، بلکه نوعی دیدن است؛ دیدن جهان از فاصله، از زاویه‌ای که هم درون است و هم بیرون. کاپلانی در این نگاه، مهاجرت را نه بحران، بلکه بیداری می‌داند: بیداری از توهمِ ثبات و هویت یک‌دست.

گازمند کاپلانی از نویسندگان شاخص ادبیات مهاجرت در اروپاست؛ نویسنده‌ای که میان مرزهای داستان، خاطره و جستار حرکت می‌کند و در آثارش، واقع‌گرایی را با طنز و تأمل درهم می‌آمیزد. زندگی او میان آلبانی، یونان و فرانسه، خود الگویی از همان «زیستن در میان» است که در آثارش بازتاب می‌یابد. مهرک ملک‌مرزبان نیز در ترجمه‌ی این کتاب، با انتخاب واژگان دقیق و لحنی گفت‌وگومحور، توانسته است صدای چندلایه و چندفرهنگی نویسنده را به زیبایی به زبان فارسی منتقل کند؛ ترجمه‌ای که به جای بازآفرینی صرف، تجربه‌ای تازه از خواندن را می‌آفریند.

در نهایت، کتابچه‌ی راهنمای مرز اثری است برای خوانندگانی که به ادبیات مهاجرت، جستارهای فلسفی و تأمل در مفهوم هویت علاقه دارند. این کتاب نه صرفاً درباره‌ی عبور از مرزها، بلکه درباره‌ی زیستن با آن‌هاست—درباره‌ی انسانِ میان‌جهان‌ها که در سفرِ بی‌پایانِ خود، معنا را در حرکت می‌یابد، نه در رسیدن. برای پژوهشگران حوزه‌ی ادبیات تطبیقی، مطالعات فرهنگی و علاقه‌مندان به روایت‌های خودزیسته، این اثر نمونه‌ای درخشان از پیوند تجربه‌ی زیسته با زبان ادبی است؛ زبانی که مرز را نه محدودیت، بلکه آغاز گفتگو می‌بیند.

بخشی از کتاب

درست همانطوری که قرار است پزشک‌ها با سوگند بقراط سر کنند، قرار است مهاجرها با «مجبورم که موفق بشوم» سر کنند و این سوگند از آن لحظه به بعد یگانه این وطن واقعی‌ای است که مهاجر دارد. مجبور است موفق بشود؛ علتش هم صرفًا این نیست که در وطن از او چنین انتظاری دارند. این حداقلش است. مجبور است موفق بشود. چون نمی‌تواند شکست‌خورده برگردد. فکر شکست مثل بچه‌ای که از تاریکی می‌ترسد تنش را می‌لرزاند. مجبور است موفق بشود ولی چطوری؟ و این همان جایی است که مسیر مشترک مهاجرها از هم جدا می‌شود و آن‌ها دو گروه می‌شوند: موفق و ناموفق، قبول‌شده و ردشده، خوش‌شانس و بدشانس. چون مهاجرها، صرف‌نظر از شباهت‌های ظاهری، با هم فرق دارند؛ درست مثل هر کسی که توی این دنیا با بقیه فرق دارد.