کتاب قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان اثر س. علی آذری نشر پندار تابان

چاپ اول و دوم این کتاب را می‌توان نخستین گام در بیداری یک تاریخ خفته‌ی معاصر ایران دانست.

نگارنده در پایان چاپ اول زیر عنوان «خواهش نگارنده» به‌منظور تکمیل گوشه‌ای از تاریخ معاصر ایران، در مقام استمداد برآمدم، حتی نام بعضی از روشن‌فکران و ارباب اطلاع را که امکان مساعدت و کمک معنوی در آن‌ها تصور می‌رفت گوشزد نمودم، ولی تا زمانی که چاپ دوم آغاز گردید تنها فردی که از خراسان به ندای نگارنده صدا داد آقای محمود روحانی جوان روشن‌فکر ایران‌دوست، فرمان‌دار نیشابور است،[۱] که از زبان مرحوم آیت‌الله آقا نجفی عموی گرام و پدر همسر خود اطلاعات جامع و رسا و جالبی، مبنی بر جریان ملاقات «گدار سلیمان» جهت نگارنده ارسال نموده‌اند که در جای خود استفاده قرار داده شد.

در تهران نیز آقای حسین‌علی پسیان فرزند منحصر به فرد شهید راه آزادی ایران شادروان غلام‌رضاخان پسیان برادر مرحوم کلنل، تا حد امکان با نگارنده تشریک مساعی و ابراز همت نمودند، ولی نگارنده خود بنابر وظیفه‌ی مهمی که یک‌تنه بر عهده داشت، دامنه‌ی مطالعه را وسیع کردم و برای این‌که وقایع و علل قیام‌ها در ایران نیک حلاجی و تجزیه و تحلیل شده باشد و تا جای ممکن بیش‌تر روشن شود، و شواهدی را که در این چاپ نام برده‌ام، دقیقاً مورد مطالعه قرار دادم وذخیره‌ی مأخذ سوی دیده را در این راه مصرف و خود را نیازمند عینک ساخته‌ام.

چرا وقت من در مطالعه فزونی گرفت؟ از آن جهت افزون شد که انتقادات جراید وزین و مؤثر تهران به‌ویژه انتقادات آقای ع. بهمن در روزنامه‌ی پیک صلح و آقای ج. پیشداد در مجله‌ی کاویان و سایر دانشمندان که ضمناً اطلاعات موثق و بسیار جالبی نیز در اختیار نگارنده گذارده‌اند، موجب تشویق من در تحقیق بیش‌تری نسبت به تاریخ معاصر ایران گردید. به رعایت حق‌شناسی و ادب از آن ذوات محترم سپاس‌گزاری می‌کنم.

با رهبری همان انتقادهای منصفانه و بی‌طرفانه و در عین حال دل‌سوزانه در این چاپ وظایف نگارنده از لحاظ وقایعی که در جهان خارج از ایران اما به زیان ایران رخ داده است. من‌جمله قرارداد ۱۹۰۷ یعنی تقسیم ایران بین روسیه تزاری و انگلیس دموکرات (!) و هم‌چنین قرارداد ۱۹۱۹ که معروف به قرارداد منحوس و ایران بر باد ده، شد و علل ایجاد قیام‌ها در ایران و تأثیر تحول عظیم جهانی درباره‌ی این قراردادها و نتیجتاً استخلاص سیاست خارجی ایران از سیاست بلا معارض انگلستان بسیار سنگین و بحث نسبتاً کافی به عمل آورده‌ام.

آرزومندم زحماتی که در این چاپ برای تلخیص، تلفیق، تجزیه و تحلیل وقایع متحمل شده‌ام رضایت‌خاطر خوانندگان و نقدسنجان گرام را جلب و موجبات تشویق و خرسندی بیش‌تری برایم فراهم شود.

اکنون انتقادات و تقریظ‌هایی که شده با رعایت تقدم تاریخ درج می‌کنم تا خوانندگان گرام از نحوه‌ی انتقادات مستحضر و سنگینی وظیفه‌ی نگارنده را در این چاپ سنجش فرمایند.

ضمناً خوانندگان محترم را آگاه می‌سازم که در این چاپ حق شهدای راه آزادی ایران به نظر نگارنده نیک ادا شده است و در سایه‌ی «قیام کلنل» که یکی از فرزندان بنیادگذاران مشروطیت ایرانست، به درج مطالبی در این چاپ مبادرت شده است که دانستن آن با وجودی که تا حدی کوتاه نوشته شده است، برای نسل معاصر به‌ویژه دانشجویان عزیز بسیار ضروری است. نسل معاصر را بایستی جداً متوجه ساخت که فرزندان از جان گذشتگان راه آزادی ایرانند و باید از چگونگی فداکاری پدران رشید و با شهامت خود استحضار حاصل نموده و وجود خود را با آن فداکاران در ترازوی سنجش قرار دهند و بدانند که همین مشروطه‌ی نارس با خون‌های پربهای پدران آن‌ها به وجود آمده است، همین نیمه‌نفسی که در جان‌ها باقی است مرهون خدمات، زحمات و رشادت‌های آن جان‌برخیان ایرانست.

وظیفه‌ی نسل معاصر است مشروطیتی را که خائنین استقلال و آزادی ایران متوقف ساخته‌اند، با نیروی دانش، هنر و رشادت و شجاعت و کوشش خلاقه پیش برانند، از فرزندان خلف و رشید ایران جز این انتظاری نیست.