
مانی که بود؟ هر چند كه مورخانی نظير بيرونی و ابن نديم مطالبی دربارۀ مانی و كيش او نوشتهاند، امّا تا اوايل قرن بيستم كه تحقيقات جدّی و پيگيری از جانب موّرخان اروپائی در اين زمينه انجام نگرفته بود، موّرخان و مستشرقان مطالب زيادی دربارۀ او نمی دانستند و نمی نوشتند. حتّی بعضی ها او را شخصيتی افسانهای بهحساب می آوردند، دانشمندان همّت بهتدوين تعليمات او نمی گماشتند، و تقريباً دربارۀ او سكوت پيشه می كردند.