کتاب تصنیف عمو انور مارگو ریمر نشر سفیر فرهنگ و هنر

کتاب «عمو انور» نوشته‌ی مارگو ریمر، اثری است میان تاریخ و خیال؛ روایتی تحلیلی از کشوری کوچک در قلب بالکان که سال‌ها زیر سایه‌ی اقتدار انور خوجه زیسته است. نویسنده با زبانی شاعرانه اما صریح، چهره‌ی جامعه‌ای را ترسیم می‌کند که در میان ایمان، ترس و ایدئولوژی، به دنبال معنا و رهایی می‌گردد. این کتاب نه تنها گزارشی تاریخی از دوران حکومت کمونیستی آلبانی است، بلکه سفری در روان جمعی مردمی است که میان آرمان‌گرایی و واقعیتِ خشن، گرفتار آمده‌اند.

روایت ریمر از نقطه‌ای آغاز می‌شود که تاریخ و اسطوره به هم می‌پیوندند. در آغاز کتاب، فهرستی از رویدادهای تاریخی ارائه می‌شود تا خواننده پیش از ورود به متن اصلی، با فضای سیاسی و اجتماعی کشور آشنا گردد. در مقدمه، نویسنده چگونگی شکل‌گیری قدرت خوجه و ساختار بسته‌ی نظام ایدئولوژیک او را توضیح می‌دهد؛ نظامی که با شعار عدالت و برابری آغاز شد اما در عمل، جامعه‌ای هراس‌زده و منزوی پدید آورد. زبان روایت، گاه حماسی و گاه سوگ‌وار است، و این دوگانگی، همان تضادی را بازتاب می‌دهد که در بطن تاریخ آلبانی جاری است.

در فصل شاخص «تصنیف عمو انور و خون‌هایی که ریخته شد»، ریمر چهره‌ای دوگانه از رهبر کمونیست خلق می‌کند؛ شخصیتی میان قهرمان و جلاد. این بخش به مثابه‌ی مرثیه‌ای برای ملت، مرز میان ستایش و هراس را از میان می‌برد و نشان می‌دهد چگونه قدرت مطلق، چهره‌ای اسطوره‌ای اما مرگ‌بار می‌یابد. در ادامه، موجودی افسانه‌ای به نام «کوکود» وارد روایت می‌شود؛ پیامی از ناخودآگاه جمعی ملت که به شکل نمادی از ترس و مرگ در سراسر اثر حضور دارد. این موجود، یادآور سایه‌ی سنگینی است که سیاست بر روح مردم انداخته و چگونه ترس به بخشی از فرهنگ بدل شده است.

در فصل «آوازهای ایتالیایی»، نویسنده به ظاهر از لطف سوسیالیسم سخن می‌گوید، اما در پسِ واژه‌ها طنزی پنهان جاری است. ریمر با ظرافت، فاصله‌ی میان شعار و واقعیت را آشکار می‌سازد؛ جایی که پیشرفت ادعایی نظام، در حقیقت پرده‌ای است برای پنهان کردن ویرانی درونی جامعه. در فصل «چگونه دیوار برلین آلبانی را خراب کردیم»، سقوط نمادین یک ایدئولوژی و فروپاشی ذهنی ملت روایت می‌شود. این فصل، نقطه‌ی اوج کتاب است؛ جایی که نویسنده با نثری تصویری و اندوه‌بار، تنهایی ملتی منزوی را در لحظه‌ی فروپاشی روایت می‌کند. پایان کتاب، در فصل «دکل»، به مثابه‌ی سرودی پایانی برای مردمی است که در میان ویرانی هنوز نشانه‌ای از مقاومت در خود دارند.

ریمر در سراسر اثر، میان واقعیت تاریخی و تخیل شاعرانه پیوندی عمیق برقرار می‌کند. او با تکیه بر استعاره و اسطوره، نشان می‌دهد چگونه زبان می‌تواند به ابزار افشا و در عین حال به پوششی برای حقیقت بدل شود. بدین‌ترتیب، کتاب نه تنها روایتی از یک رهبر و نظام سیاسی، بلکه تاملی بر سرشت قدرت و حافظه‌ی جمعی است.

مارگو ریمر، نویسنده و روزنامه‌نگاری است که آثارش مرز میان گزارش سیاسی و روایت ادبی را درهم می‌شکند. نگاه چندلایه‌ی او به تاریخ اروپای شرقی، از آلبانی تا یوگسلاوی سابق، بر پایه‌ی درک روان‌شناختی از جوامع تحت فشار شکل گرفته است. فاطمه عباسی، مترجم فارسی اثر، با گزینش واژگان دقیق و حفظ لحن استعاری نویسنده، توانسته ترجمه‌ای ارائه دهد که هم زیبایی متن اصلی را حفظ کند و هم برای مخاطب فارسی‌زبان، خواندنی و قابل لمس باشد.

در میان فصل‌های متعدد کتاب، دو بخش «تصنیف عمو انور و خون‌هایی که ریخته شد» و «چگونه دیوار برلین آلبانی را خراب کردیم» بیش از دیگران می‌درخشند. اولی تصویری شاعرانه از خشونت و اسطوره‌سازی قدرت ارائه می‌دهد و دومی، روایتی از سقوط آرام ایدئولوژی‌ای است که خود را جاودانه می‌پنداشت. حضور مداوم «کوکود» نیز به اثر ساختاری نمادین می‌بخشد و به آن هویتی میان افسانه و واقعیت می‌دهد.

در نهایت، عمو انور تنها بازخوانی تاریخ نیست؛ بلکه تاملی است بر چگونگی زاده‌شدن اسطوره‌ها در دل سیاست. این اثر برای خوانندگانی نوشته شده که به پیوند میان تاریخ، اسطوره و روان جمعی علاقه دارند. دانشجویان ادبیات تطبیقی، تاریخ معاصر و علوم سیاسی می‌توانند در آن نمونه‌ای درخشان از تبدیل واقعیت سیاسی به زبان ادبی بیابند؛ زبانی که با طنین تلخ خود، هنوز از زخم‌های یک ملت سخن می‌گوید.