کتاب یک قرن با گسترش شهری در ایران نشر انتشارات جهاد دانشگاهی قزوین

از نظر بسیاری از صاحب‌نظران، با تمام تغییر و تحولاتی که یک شهر در طول زمان به خود می بیند، درمجموع یک شهر خوب شهری است كه كالبدش پاسخگوی نيازهای شهروندانش باشد. معمولاً هرگاه به تعريف شهر به‌عنوان یک كانون زيستی پرداخته می‌شود، توجه به كالبد شهر محسوس است. اگرچه تا پیش از شروع مکتب شیکاگو مهم‌ترین جنبه مورداشاره نظریه‌پردازان حوزه شهرسازی، شکل و فُرم کالبدی شهرها بوده است، اما با شروع رویکردهای جدید در جغرافیای شهری، هیچ‌چیز از اهمیت جنبه کالبدی شهر نکاسته و فقط تعداد عوامل مؤثر بر آن، در ابعاد گسترده‌تری موردتوجه قرارگرفته‌اند.

در بيان ويژگی های شهرسازی هر دوره تاريخی نيز به ویژگی‌های كالبدی شهرها توجه می شود. شهر در رم باستان دارای سه فضای اصلی معبد، بوم، طبيعت بود. در شهرسازی ايرانی و در دوران قبل از اسلام، شهر به سه فضای مشخص كهن دژ، شارستان و ربض تقسيم می‌گردید. شالوده شهر ايرانی در چهار عامل اصلی قابل‌تشخیص بود: فضای مسكونی، فضاي اقتصادی (بازار و بازارچه) فضای تأسیساتی (آب‌انبار، گرمابه، مسيرهای آب، فضاهای باز و غیره) و فضاهای مربوط به شبكه راه‌ها. در دوره پهلوی اول ايجاد يک بنای باشكوه شهری فصل مميز شهر از روستا به‌حساب مي‌آمد.

درگذشته با توجه به گسترش روزافزون شهرها مباحث مختلفي بیان‌شده، كه هركدام سعي در ارائه الگوی مطلوب جهت توسعه كالبدی شهرها داشته‌اند. نظریه‌هایی همچون باغ شهر ابنزر‌هاوارد، شهر معاصر لوكوربوزيه، شهر خطی سوريای ماتا، شهر صنعتي توني گارنيه و غیره در زمره این تلاش ها بوده اند كه البته به دلیل عدم وجود يک نگاه سيستمی به شهر نتوانسته اند به‌خوبی عوامل تأثیرگذار را شناسایی و راه‌حل مناسبی ارائه نمايند.