کتاب صوتی مجموعه هزار و یک شب نشر آوانامه

هزار افسان پارسی

هزار و یک شب یا «الف لیله و لیله» به زبان عربی، مجموعه‌ای از داستان‌هایی است که توسط «شهرزاد»، دختر وزیر، برای پادشاه روایت می‌شود. داستان‌های کوتاهی که ریشه در ادبیات فولکلور (یا ادبیات مردمی) ممالک عربی، مصر، ایران، مقدونیه و زبان سانسکریت دارد. بسیاری از این داستان‌ها دنباله‌دار و «تو در تو» هستند و پیش از پایان یک داستان، داستان دیگری از دل آن شروع می‌شود و پس از روایت داستان‌های دیگری از دل داستان قبلی، به پایان داستان اول می‌رسد. داستان‌های کوتاه و بلند، داستان‌های دنباله‌دار و خطی، ساختار کلی هزار و یک شب را تشکیل می‌دهند.

الف لیله و لیله

برخی از پژوهش‌گران پیدایش هزار و یک شب را به دوران پیش از هخامنشیان در هند نسبت می‌دهند که پیش از حمله‌ی اسکندر به ایران به فارسی باستان برگردانده شده است و در قرن سوم هجری و دوران رشد و شکوفایی تمدن اسلامی و در میانه‌ی «نهضت ترجمه» از زبان پهلوی به زبان عربی برگردان شده است. اصل اثر پهلوی پس از ترجمه به عربی از بین رفته است. نام آن در زبان پهلوی «هزار افسان» بوده که در ترجمه به عربی ابتدا «الف خرافه» و پس از آن به «الف لیله» تبدیل شد و در نهایت «الف لیله و لیله» به معنای «هزار شب و یک شب» نام گرفت که تا کنون به همین نام خوانده می‌شود.

بازگشت داستان به فارسی

کتاب در سال ۱۲۵۹ هجری قمری (برابر با ۱۲۲۱ خورشیدی) و در زمان محمدشاه قاجار، توسط عبداللطیف تسوجی به فارسی ترجمه شد. تسوجی مترجم،‌ نویسنده و از فاضلان عهد قاجار بود که به ترجمه، تالیف و تصحیح آثار اشتغال داشت و به دستور محمد شاه، زمانی تعلیم و تربیت «ناصرالدین میرزا»ی ولیعهد که بعدها به سلطنت رسید را بر عهده داشت. یکی از شاهزادگان قاجار، بهمن میرزا پسر عباس میرزای نایب‌السلطنه، دستور ترجمه‌ی هزار و یک شب را صادر کرد و تسوجی با همکاری «محمد علی خان اصفهانی» که به جای اشعار عربی، اشعاری فارسی برای آن سروده بود، کار برگردان کتاب را انجام داد.

شهرزاد قصه‌گو

داستان با حکایت دو شاهزاده به نام‌های شاه‌زمان و شهریار (شهرباز) که هر دو در مملکتی پادشاه هستند شروع می‌شود. هر دوی آن‌ها از همسرانشان خیانت می‌بینند. شاه‌زمان پس از این اتفاق، پادشاهی را رها کرده و راهی دیار برادر می‌شود و شهریار پس از آن راه و روش دیگری در پیش می‌گیرد. او هر شب دختری را به عقد خود در می‌آورد و پس از یک شب به انتقام از خیانتی که دیده، دستور قتل او را صادر می‌کند. تا این که در شهر دختر دیگری به جز «شهرزاد»، دختر وزیر شهریار، باقی نمی‌ماند. شهرزاد به پیشنهاد خود با پادشاه (شهریار) ازدواج می‌کند و به بهانه‌ی عادت هر شبه برای داستان‌گویی برای خواهرش «دنیازاد» او را به قصر می‌آورد تا پیش از مرگ، آخرین داستان را برایش تعریف کند. شهریار خود مفتون داستان می‌شود و برای شنیدن ادامه‌ی داستان، مرگ شهرزاد را به شب بعدی موکول می‌کند و این داستان‌های جذاب، هزار شب دیگر به درازا می‌انجامند.