کتاب رازهای پنهان هوش بازاریابی نشر موسسه اندیشه کامیاب ایرانیان

بازاریابی به عنوان یک رشته علمی از رشته اقتصاد و شاخه اقتصاد خرد و مبحث مطلوبیت و گزینش محصول از سوی مصرف کننده در اوایل قرن بیستم منشعب شده است. تمامی رشته های علمی از ابتدا به صورت امروزی نبوده‌اند، بلکه در طی زمان و با پیشرفت علم بشر ارتقا و تکامل یافته‌اند. بازاریابی نیز از این قاعده مستثنا نبوده و با طی مراحلی به صورت امروز در آمده است و در آینده نیز دچار تغییر و تحول خواهد شد. سیر تحول بازاریابی را می توان طی پنج مرحله بیان کرد (Wilkie & Moore, 2003).

دوره قبل از پیدایش بازاریابی (تا قبل از سال ۱۹۰۰): ریشه ها و مفاهیم بازاریابی از مدت ها قبل وجود داشته است به نحوی که می توان آنها را در تفکرات دانشمندان یونان قدیم و اقتصاددانان معروف قرن ۱۸ و ۱۹ مانند آدام اسمیت، رابرت مالتوس، دیوید ریکاردو، جان استوارت میل، و آلفرد مارشال مشاهده کرد. مفاهیمی مانند بازار، تحلیل نهایی، ارزش، تولید، انسان به عنوان نهاد اقتصادی و اجتماعی، رقابت و نقش دولت به صورت گسترده بررسی می شد. این دوره تا سال ۱۹۰۰ ادامه داشت. تا قبل از ۱۹۰۰ بازاریابی زیر مجموعه‌ای از اقتصاد تلقی می شد و اساتید اقتصاد آن را تدریس می کردند.

دورۀ شکل گیری و پی ریزی بازاریابی (۱۹۰۰-۱۹۲۰): در این دوره برخی از اساتید دانشگاهی دوره های آموزشی جدیدی که ابعاد مختلف بازاریابی را پوشش می داد ارائه کردند از آن جمله می توان به مقررات صنعتی و توزیعی در دانشگاه میشیگان، بازاریابی محصولات در دانشگاه پنسیلوانیا، روش های بازاریابی محصولات کشاورزی در دانشگاه ویسکانسین و نهادهای تجاری در دانشگاه نیویورک اشاره کرد. در این دوره، بازاریابی بیشتر به عنوان توزیع و کانال های توزیع تلقی می شد. نگارش مقالات متعدد در مجلات و کتب بازاریابی زمینه علمی را برای پیدایش رشته بازاریابی فراهم کرد.

دوره رسمیت یافتن و گسترش بازاریابی (۱۹۲۰- ۱۹۵۰): در این دوره رشته بازاریابی هویت مستقل خود را به عنوان یک رشته علمی به دست آورد و از اقتصاد جدا شد. تغییرات عمده در بازاریابی در طی این دوره با برخی تغییرات اساسی اجتماعی همراه شد. از جمله این تغییرات افزایش شدید جمعیت امریکا، رکود بزرگ دهه ۱۹۳۰ و جنگ جهانی دوم بودند. تا قبل از دهه ۱۹۲۰ مقالات مرتبط با بازاریابی در کنفرانس های اقتصادی ارائه می شد. در طی این دوره زیر ساختارهای علمی بازاریابی (انجمن های علمی، مجلات و غیره) به سرعت رشد کرد.

دوره تغییر پارادایم (۱۹۵۰-۱۹۸۰): در این دوره تعداد مصرف کنندگان در امریکا بسیار زیاد شد و بازار انبوه به وجود آمد. تغییرات مهمی نیز در عرصه زیر ساختارهای بازاریابی به وقوع پیوست. در این دوره مفاهیمی مانند مفهوم بازاریابی، آمیخته بازاریابی، چرخه عمر محصول، فرایند تولید محصول جدید، سیستم های اطلاعات بازاریابی، حسابرسی بازاریابی، جایگاه یابی و ترسیم نقشه ذهنی، استراتژی های بخش بندی، مدیریت توزیع فیزیکی به وجود آمد. طی سال های ۱۹۵۰- ۱۹۸۰ کتاب های بازاریابی متعددی به رشته تحریر در آمد و نخستین جرقه های رفتار مصرف کننده زده شد. به دلیل کاربرد رایانه در بازاریابی استفاده از روش های کمی و مقداری در بازاریابی گسترش یافت. جالب این که عمده نظریه ها و مدل های رایج بازاریابی ریشه در این دوره دارد.

دوره تشدید تغییر پارادایم (۱۹۸۰ تا کنون): از جمله چالش های این دوره عبارت‌اند از: انتظار بازده کوتاه مدت مالی از سرمایه گذاری های بازاریابی، کوچک سازی سازمان ها، جهانی شدن بازارهای مهندسی مجدد فرایندها و به ویژه رشد فناوری های اطلاعات و ارتباطات. طی دوره تشدید تغییر پارادایم این دیدگاه در مجامع علمی بازاریابی مطرح شد که محقق بازاریابی تنها در صورت تألیف مقاله و کتاب واجد شرایط تلقی می شود؛ به عبارت دیگر فشار برای تولید خروجی علمی بسیار زیاد شده است. تخصصی شدن زیرساخت های علمی در این دوره کاملا آشکار است و مجلات و انجمن های تخصصی بازاریابی متعددی به وجود آمدند.