کتاب سلامت شهری نشر انتشارات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران

ارتباط بین«برنامه ریزی شهری» و سلامت به خاستگاه های رشتۀ برنامه ریزی شهری در سدۀ نوزدهم بازمی گردد. ایدۀ جداسازی کاربری های غیر بهداشتی و آلوده از مکان هایی که مردم در آن زندگی می کردند، یک ابتکار مهمِ بهداشت عمومی بود که ارتباط آشکار بین سلامت جامعه، محیط زیست وسازمان یابی فضاییِ شهر را نشان می داد. این ارتباط اولیه بین سلامت و شهر طی سدۀ بیستم به تدریج از بین می رود، اما از اواخر سدۀ بیستم به بعد، به دلیل شکل گیری مسائل و چالش های فزاینده در حوزۀ سلامت عمومی در یک عصر شهری، گفتمان «شهرهای سالم» دوباره در دستورکار برنامه ریزی شهری و سایر حوزه های مرتبط با آن قرار می گیرد.

امروزه، راهبردهای سیاستی در برنامه ریزی شهرهای سالم، آشکارا تأثیر محیط شهری بر سلامت فردی و جمعی را به رسمیت می شناسد و سازمان جهانی بهداشت((WHOنیز شهری شدن را یکی از چالش های کلیدی برای سلامت عمومی در سدۀ بیست و یکم می داند. همانطور که در این کتاب بیان شده است، سلامت عمومی به تدریج از مدل پزشکی)که تمرکز آن بر فرد و مداخله های هدفمند برای درمان بیماری است(فراتر رفته و به سمت یک مدل اجتماعی گرایش پیدا کرده است که

سلامت را نتیجۀ اثرات وضعیت کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، محیط زیست، مسکن، اشتغال، اثرات اجتماع و نظایر آن می داند. از این رو، می توان گفت که شهرها در صورت ارتقای سیاست های کمک کننده به سلامت و اقدامات ترویج دهنده، می توانند فرصت های قابل توجهی را برای بهبود سامت عمومی ارائه دهند.

اما با وجود نقش حیاتیِ شهرها در زمینۀ بهبود سامت، دستیابی به شهرهای سالم همچنان دشواری های خاص خود را دارد. دنیای امروز بسیار پیچیده تر از گذشته است و یافتنِ راهبردها و چارچوب هایی که بتوان با کمک آن ها، پژوهشگران و فعالان مختلف را به شکلی مؤثر در راستای هدفی مشترک)ساخت شهرهایی سالم، پایدار و عادلانه(بسیج کرد، با چالش هایی همراه است. کتاب حاضر، بیانگر تلاش ها و تجربیاتی بسیار قابل توجه برای غلبه بر این چالش با تأکید بر برخی شهرهای کشور ایتالیا است. نویسندگان کتاب در قالب یک شبکۀ ملی از گروه های پژوهشیِ فعال کوشیده اند با گرد هم آوردنِ یافته ها و تجربیات به دست آمده از برنامه ها و طرح های مختلف در زمینۀ سلامت شهری بر مبنای یک رویکرد چندرشته ای و مشارکتی، روش شناسی های کیفی و کمّیِ جدیدی ارائه دهند که با کمک آن ها بتوان تحلیل هایی یکپارچه تر و عمیق تر و همچنین، را ه حل هایی اثربخش تر برای سالم سازی شهرها ارائه داد و آنها را در عرصه های مختلف پژوهشی، حکمروایی، مدیریتی، سیاست گذاری و تصمیم سازی به کار گرفت. نویسندگان کتاب به خوبی نشان داده اند که چگونه بهبود سلامت در شهرها به شکل عادلانه مستلزم مشارکت، همبستگی اجتماعی، اولویت دادن به ارزش ها و درک های خودِ ساکنان شهر از زندگیشان در بافتار زندۀ شهر، تحقق اقدامات مداخل های متعددِ کوچ کم قیاس، انتخاب اقدامات مداخل های مسئل همحور و مؤثر، تشویق خودسازماندهی توسط شهروندان و اصاح مداوم رویکردها ه مزمان با تغییرات و انطباق یابی های مداوم سیستم شهر و فرایندهای برنامه ریزی و سیاست گذاری است. آنچه بیش از همه در این کتاب اهمیت داشته است، ارزیابی و تحلیل مسائل بر مبنای مشاهده، گفت وگو، بحث و مشورت و نه فقط اقدام بر اساس یک تمرین فنیِ انجام شده توسط کارشناسان از بیرون است.

در این زمینه، به طور خاص میتوان به مفاهیمی همچون کنش پژوهی، تعیین گرهای اجتماعیِ سلامت، توانمندسازی، فعا لسازی گف توگو، سرمایۀ اجتماعی، حمایت اجتماعی، فراگیرندگی شهری و اجتماع درمانی اشاره کرد که طبق آن، پیشرفت در سلامت نه تنها به توان سیستم های مراقبت های بهداشتی و سلامتی، بلکه بیش از همه، به ایجاد محیط های شهریِ سالم تر و نقش فعال خودِ شهروندان در این زمینه ها بستگی دارد. چنین نگاهی در نهایت به معنای پاسخگو بودن در برابر حقوق ساکنان شهر به ویژه ضعیف ترین و آسیب پذیرترین قشرها و همچنین، نیاز روزافزون به مشارکت، همبستگی

اجتماعی و کیفیت قابل قبولِ زندگی در شهرها است.

این کتاب با انتخاب محله های آسیب پذیر و دچار جدایی گزینی های اجتماع ی فضایی در شهر، درس آموخته های درخشانی در اختیار سایر پژوهشگران، برنامه ریزان، سیاست گذاران و تصمیم سازا سلامت شهری شهری قرار می دهد که با موارد مشابه سروکار دارند. افزون بر این، مطالعات و طرح هایی که در این کار به آنها پرداخته شده است، طیف متنوعی از رشته ها و تخصص ها را شامل می شود و این موضوع می تواند الگویی قابل توجه در شیوۀ تعامل و مشارکت بین رشته ها و تخصص ها در درک پیچیدگی روابط بین سلامت و شهر و همچنین، انجام طرح های کنش پژوهی و محله محور با هدف کاهش نابرابر یها در حوزۀ سلامت باشد.