کتاب سروش موفقیت نشر انتشارات مرسل

-بخشی از متن کتاب-

تمرکز به معنی تداوم توجّه به یک موضوع است و نبود تمرکز به معنی چرخش مکرّر توجّه از موضوع مورد مطالعه به هر موضوع دیگر است. بسیاری از دانش‌آموزان به خصوص دانش‌آموزانی که خود را برای کنکور آماده می‌کنند، از مشکل تمرکز شکایت می‌کنند. عوامل مختلفی مثل کم بودن انگیزه، مشکلات شخصی غیر تحصیلی بر تمرکز اثر می‌گذارند.

راهکارهایی که برای بهبود تمرکز می‌توان به کار بست عبارت‌اند از:

۱ـ کنترل خود؛ بهتر است چند روز فرد وضعیت تمرکز خود را کنترل کند. بدین صورت که یک برگه کاغذ را به نوشتن زمان و دلیل به هم خوردن تمرکز اختصاص دهد و هرگاه هر چیز تمرکز او را به هم زد، زمان و دلیل آن را یادداشت کند؛ بعد از چند روز خواهد فهمید که مهم‌ترین دلایل به هم خوردن تمرکز چیست؟ مثلاً آیا در رؤیا فرو رفتن یا تلفن‌های مکرّر دوستان و یا صدای تلویزیون دلیل به هم خوردن تمرکز است؟ و آیا پس از مشخّص شدن این دلایل می‌توان با آن مقابله نمود؟

۲ـ از به هم خوردن تمرکز خود عصبانی نشوید؛ عصبانی شدن شما منجر به برانگیختگی هیجانی می‌شود و به دنبال آن اختلال تمرکز بیشتر خواهد بود. پس از هر بار به‌هم‌خوردن تمرکز و آگاهی از آن به خود بگویید «من حالا سعی می‌کنم که دوباره روی کار خود متمرکز شوم».

برای افرادی که رؤیای روزانه‌ی زیاد دارند، بهتر است برای رؤیای روزانه برنامه‌ی زمان‌بندی شده بگذارند؛ مثلاً سه بار در روز هر بار ۱۵ دقیقه را در برنامه‌ی خود به «فکر درباره‌ی رؤیاها» اختصاص دهند و به انجام دادن این کار در ساعت مقرر، به عنوان تکلیف نگاه کنند. چنانچه هنگام مطالعه، این رؤیاها بازگشت به خود بگویند «الآن وقت کار است و مثلاً در ساعت ۴ بعدازظهر به آن فکر می‌کنم» و سعی کنند، روی درس خود متمرکز شوند.

۳ـ برای هر جلسه‌ی مطالعه‌ی خود هدف تعیین کنید؛ مثلاً بگویید: «در مدّت یک ساعت ۵ صفحه از کتاب.... را می‌خوانم» و یا «۳ مسئله حل می‌کنم.» تعیین هدف منجر به افزایش انگیزه و بهبود تمرکز خواهد شد. به خاطر داشته باشید که همانند تمام اهداف، در برنامه‌ریزی نیز باید هدف شما واقع‌بینانه باشد.

۴ـ خواب کافی، تغذیه‌ی مناسب و ورزش برای حفظ تمرکز ضروری است؛ در صورتی می‌توان تمرکز خوب داشت که حداقل خوابی را که فرد به واسطه‌ی آن در طول روز احساس خواب‌آلودگی و خستگی نکند، داشته باشد. همچنین پرخوری، مصرف زیاد قند و شکر، مصرف زیاد چای و قهوه بر تمرکز، اثر نامطلوب می‌گذارد.

۵ ـ وقتی دانش‌آموزی می‌گوید: «من شب‌ها خوب درس می‌خوانم» و یا «صبح زود تمرکز بهتری دارم» درباره‌ی سیکل درونی خود صحبت می‌کند که در افراد مختلف، متفاوت است. سعی کنید باتوجّه به این سیکل و با مطابقت با آن مطالعه نمایید. مثلاً چنانچه فردی در تجربه‌ی گذشته‌ی خود مطالعه‌ی صبحگاهی موفقی نداشته است، نباید سعی در انجام آن داشته باشد؛ احتمالاً این فرد می‌تواند شب‌ها چند ساعتی اضافه بر زمان معمول به مطالعه ادامه دهد. این که از نظر زمانی شما چه ویژگی‌هایی دارید و سیکل درونی شما چگونه است، براساس تجربیات قبلی شما به دست می‌آید؛ مقابله کنید.

۶ـ در انتخاب محل مطالعه دقّت کنید. یک مکان مناسب برای مطالعه‌ی مکانی است که علاوه بر آسایش و راحتی و نور کافی و دمای مناسب از عواملی که باعث بر هم‌خوردن تمرکز می‌شوند، به دور باشند؛ مثلاً در مکان مطالعه نباید تلفن وجود داشته باشد تا با هر بار زنگ تلفن تمرکز مختل شود. در مکانی که برای مطالعه انتخاب می‌کنید هیچ کار دیگری به جز مطالعه انجام ندهید. در محل مطالعه تلفنی با کسی صحبت نکنید، با کامپیوتر کار نکنید و حتّی در رؤیا فرو نروید. هر گاه در هنگام مطالعه تمایل داشتید که برای مدّتی به رؤیاهای خود بپردازید، باید از جای مطالعه بلند شوید، رؤیای خود را تمام کنید و سپس بنشینید و به مطالعه ادامه دهید. این کار باعث می‌شود که بعد از مدّتی هنگامی که در این مکان نشستید، بدون صرف انرژی زیاد و به طور خودکار تمرکز خوبی داشته باشید.

۷ـ در طی دورانی که خود را برای آزمون جدی آماده می‌کنید، از پرداختن به موضوعاتی که باعث اشتغال خاطر شما می‌شود خودداری نمایید. موضوعاتی مثل اسباب‌کشی، مشکلات خانوادگی، خواندن رمان و دیدن فیلم سینمایی و موضوعاتی از این قبیل، علاوه بر آن که خود وقتی از شما خواهند گرفت، باعث اشتغال خاطر شما در حین مطالعه می‌شوند. سعی نمایید که حتی‌الامکان از این موضوعات برکنار باشید.

۸ ـ هنگامی که موضوع خاصی باعث اشتغال خاطر شما شده است و یا اضطراب زیادی دارید به طوری‌که احساس می‌کنید نمی‌توانید بر روی درس تمرکز کنید، برای دقایقی سعی کنید که بر روی جزئیات، محیط مطالعه‌ی خود تمرکز کنید. بعد از چند دقیقه خواهید دید که راحت‌تر می‌توانید روی درس خود متمرکز شوید.

۹ - هر چقدر مطالعه کردن، تست زدن و کلیه‌ی فعالیّت‌های درسی را به دفعات بیشتری انجام دهید، تمرکز کردن هنگام انجام آن کارها برایتان آسان‌تر می‌شود. این یک اصل است: کارهایی را که بسیار تمرین شده‌اند، می‌توان بدون توجّه زیاد انجام داد، و مقدار کمتری از ظرفیت توجّه برای انجام آنها کافی است.

۱۰) زمان‌های استراحتتان را طوری برگزار کنید که بعدا باعث کاهش ظرفیت تمرکزتان نشود. در زمان‌های استراحت از انجام بحث و گفت‌وگو و پرداختن به کارهای نیمه تمام ـ مثل مطالعه‌ی بخشی از یک رمان یا دیدن فیلم سینمایی ـ خودداری نمایید.

۱۱) اگر هنگام شروع مطالعه نمی‌توانید صفحه‌ی ذهن خود را از انواع افکار و تصویرها خالی کنید، این کار را انجام دهید:

بعد از این که در مکان مطالعه‌ی خود نشستید، کتابتان را باز کرده، چشمانتان را به آرامی ببندید و در این حالت شروع کنید از عدد ۲۰۰ دوتادوتا به پایین بشمارید به این ترتیب: ۲۰۰، ۱۹۸، ۱۹۶، ۱۹۴،...، این کار ذهن شما را به طور کامل به خود مشغول می‌کند. وقتی به عدد صفر رسیدید، صفحه‌ی ذهن شما کاملاً خالی و آزاد و آماده برای پذیرفتن مطالب درسی است، حالا چشمان را به آرامی باز کنید و بی‌درنگ مشغول مطالعه شوید.