کتاب توسعه تجارت ایران با سازمان همکاری شانگهای شرکت چاپ و نشر بازرگانی

در این کتاب منظور از کارامدی سازمان، افزایش تجارت درون منطقه‌ای است که موجب توسعه تجارت کشورها/ منطقه شود که برای این منظور از شاخص شدت تجارت طی دوره ۲۰۰۶-۱۹۹۱ (تک تک اعضا و کل سازمان) استفاده می‌شود. پرسش این است که با گذشت چند سال از تاسیس بلوک‌بندی منطقه‌ای و الحاق کشورهایی به آن، آیا تغییر و تحولات تجاری اعضا (پس از عضویت در آن) ناشی از اثر انحراف تجارت‌ و ‌ایجاد تجارت بوده است یا خیر؟ در واقع فی‌النفسه، عضویت اعضا به آن بلوک‌بندی به ایجاد و انحراف تجارت در منطقه منجر شده است یا خیر؟ در ‌این ارتباط برخی از نویسندگان به‌منظور شناسایی اثر انحراف تجارت ‌و ‌ایجاد تجارت در بلوک‌بندی‌های منطقه‌ای فرمولی را با عنوان «شدت تجارت» مطرح کرده‌اند. شاخص شدت تجارت از طریق اندازه‌گیری نسبت تجارت درون منطقه‌ای یک کشور به تجارت فرامنطقه‌ای آن‌ و یا سهم آن در تجارت ‌غیرمنطقه‌ای تعیین می‌گردد. ‌این نسبت همچنین در ارتباط با کلیه اعضای یک بلوک‌بندی منطقه‌ای به‌صورت دسته‌جمعی قابل اندازه‌گیری است. اندازه‌گیری شدت تجارت نشان می‌دهد که آیا افزایش تجارت درون منطقه‌ای به قیمت کاهش تجارت یک منطقه با دنیا بوده‌ و یا آنکه افزایش تجارت به‌صورت هماهنگ‌ و متوازن اتفاق افتاده است. اندازه‌گیری شدت تجارت آهنگ رشد تجارت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را نیز به‌صورت پویا نشان داده ‌و مشخص خواهد ساخت که آیا با وجود کاهش نیافتن حجم تجارت فرامنطقه‌ای انحراف تجارت به‌وقوع پیوسته است یا خیر؟ با فرض ثابت بودن تقاضای جهانی و یا برابر بودن نوسانات آن در داخل و خارج منطقه و یکسان بودن دیگر شرایط، افزایش شدت تجارت در اثر افزایش تجارت درون منطقه‌ای و کاهش سهم منطقه در تجارت جهانی نشانه وقوع انحراف تجارت خواهد بود. در مقابل در صورت ثابت بودن سهم منطقه در تجارت جهانی و افزایش شدت تجارت به دلیل افزایش تجارت درون منطقه‌ای اثر ‌ایجاد تجارت در یک بلوک‌بندی منطقه‌ای وجود داشته است. مهم‌ترین پرسش‌های مطرح در این کتاب عبارت است از: به‌سبب تضاد منافع و مانع‌تراشی از سوی یک یا دو عضو اصلی، آیا امکان حضور ایران در این سازمان سخت و دشوار (سهل‌ و ممتنع) خواهد بود؟ آیا در دهه اخیر توسعه روابط تجاری ایران با سازمان ‌همکاری‌ شانگهای منجر به توسعه تجارت خارجی ج. ا. ایران شده است؟ از آنجا که سازمان شانگهای اساساً یک پیمان نظامی- امنیتی است تا یک پیمان صرفاً اقتصادی و تجاری، آیا ایران از عضویت در این سازمان از منافع تجاری برخوردار خواهد شد؟