کتاب الگوها و مسائل توسعه اقتصادی در کشورهای رانتیه شرکت چاپ و نشر بازرگانی

در تابستان سال ۱۹۶۷ میلادی (تیرماه ۱۳۴۶)، کنفرانسی سه‌روزه درباره تاریخ اقتصادی خاورمیانه از آغاز اسلام تا دوران مدرن در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن برگزار شد. در این کنفرانس ۲۷ مقاله ارائه شد که پس از جمع‌آوری در یک مجلد تحت عنوان "مطالعاتی در باب تاریخ اقتصادی خاورمیانه، از ظهور اسلام تا روزگار حاضر"، در سال ۱۹۷۰ میلادی (حوالی ۱۳۴۹ شمسی) به چاپ رسید. دامنه موضوعی مقالات ارائه شده در این کنفرانس بسیار گسترده بود؛ از نهاد مالکیت اقطاع در نظام اقتصادی کشورهای مسلمان تا مسائل مبتلابه کشورهای صادرکننده نفت. بنابراین سامان‌دهنده مجلد مقالات، کتاب را به سه بخش ۱) قرون وسطی؛ ۲) قرن شانزدهم تا هجدهم؛ و ۳) قرون نوزدهم و بیستم تقسیم کرده است و در ابتدای هر بخش، یک مقدمه درباره مقالات آن بخش گنجانده است که جنبه تحلیلی و نقد علمی دارد. جدول صفحه بعد فهرست مقالات ارائه شده و نام نویسندگان آن‌ها را نشان می‌دهد؛ در میان نویسندگان نام‌های شناخته‌شده‌ای در دنیای انگلیسی‌زبان و فرانسوی‌زبان با مواضع فکری بعضاً متضاد مشاهده می‌شوند. مقاله‌ای که به ایران به عنوان موردی از یک کشور رانتیه می‌پردازد در این خط استدلالی حرکت می‌کند که کشورهای صادرکننده نفت با تعدادی از مسائل جدی و همچنین با فرصت‌های استثنائی روبرو هستند. این کشورها را شاید تا اوایل دهه ۱۹۵۰ میلادی می‌شد در چارچوب [تحلیلی] اقتصادهای "جزیره‌ای" مطالعه کرد: بخش صادراتی که هیچ تأثیری بر بقیه اقتصاد ندارد. اما در نتیجه خیزش‌های سیاسی بزرگی که در بزرگترین دو کشور منطقه رخ داده است (ملی‌سازی صنعت نفت در ایران و کانال سوئز در مصر)، بیشتر کشورهای منطقه خاورمیانه شروع به دریافت مقادیر بسیار بیشتری از پرداختی‌های رانتی بابت استخراج منابع طبیعی‌شان کردند. بزرگی مبالغ درگیر و اثراتی که این پرداختی‌ها -از طریق مخارج [بودجه‌ای] دولتی- بر اقتصادهای منطقه داشته‌اند، در نظر گرفتن دوره ۱۹۵۰-۱۹۵۶ به عنوان نوعی عدم‌پیوستگی [شکست روند] و یک مقطع بسیار مهم و حساس در تاریخ اقتصادی خاورمیانه را توجیه‌پذیر می‌کند.