کتاب صوتی سلمان هراتی نشر سماوا

کتاب سلمان هراتی نوشته علی تقوی و با گویندگی علی عبدل‌پور اصل از مجموعه کتاب شخصیت‌های مانا است که به مباحثی عمده و مهم دربارۀ زندگی و شعر سلمان هراتی پرداخته است. انقلاب اسلامی افزون بر ایجاد تغییرات گسترده در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی ایران، در مقوله‌های هنر و ادبیات نیز تأثیرات به سزایی را به همراه داشت. شعر معاصر ایران که تجربیات شاعران دورۀ مشروطه را پشت‌ سر گذاشته و متأثر از مکتب‌ها و جریان‌های ادبی سدۀ بیستم، سبک‌ها و شیوه‌های گوناگونی را با فراز و فرودهایی تا آستانۀ انقلاب اسلامی آزموده بود، اینک با پیروزی انقلاب اسلامی، ساحت‌های جدیدی را در پیش روی خود می‌دید که عمدتا با عنوان شعر انقلاب بازشناخته می‌شود. هر چند ریشه‌های شعر انقلاب را باید در انقلابی‌ سروده‌های دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ بازجست و برخی از شاعران، مؤلفه‌های شعر انقلاب را از همان دوران در شعر خود بازتابانده‌اند؛ اما با وقوع انقلاب اسلامی، جریان شعر انقلاب رفته‌ رفته هویت خاص خود را به‌ ویژه با شکل‌گیری حلقۀ شاعران حوزۀ هنر و اندیشۀ اسلامی (حوزۀ هنری) باز می‌یابد. «شعر انقلاب، شعری وظیفه‌مند بود که با اتکا به هوشمندی پیشگامانش می‌خواست از همۀ تجربیات دهه‌های پیش از خود بهره ببرد و هیچ عصبیتی را جز تعصب و غیرتمندی دینی آن هم در حوزۀ محتوا، دخیل در ردۀ خویش نداند. پس از این روست که همۀ قالب‌ها و زبان‌ها و فرم‌های شعری در این دوره به کار گرفته می‌شوند و حتی برخی قالب‌های از یاد رفته مثل رباعی و دو بیتی نیز با قدرت و قوت احیا می‌گردند. شعر نیمایی این دوره با تکیه بر عنصر عاطفه بازشناخته می‌شود و پذیرش این آثار از سوی مخاطبینی که خود نیز به عاطفه‌ای مضاعف روی آورده‌اند، تولید انبوه آثار نیمایی را سبب می‌شود. شعر سپید و آزاد دورۀ انقلاب، بهترین توفیق خود را زمانی شاهد است که با دعوت به تعمق و تعقل، در عین پرهیز از پیچیدگی‌های آزار دهنده، مخاطب را به بازخوانی چندبارۀ آثار فرامی‌خواند». در میان جمع زیادی که پس از انقلاب، دعوی شاعری کردند و طبع خود را در شعر آزمودند، تنها چند تن از آنان با درک درست شرایط سیاسی و اجتماعی پیش‌ آمده، با اشعار خویش، نام و یاد خود را در اذهان مخاطبان جاودانه ساختند. بی‌گمان، سلمان هراتی از جمله شاعران موفقی است که بهترین و ناب‌ترین تجربه‌های شاعرانۀ خود را پس از انقلاب، به مخاطبان عرضه داشته است. سلمان هر چند در ابتدای راه خود، تا حدودی متأثر از زبان و بیان شعری برخی از دیگر شاعران معاصر، بود؛ اما رفته‌ رفته با درایت خاص خود، توانست به عاطفه و زبان شعری ویژه‌ای دست یابد و الگویی شود برای بسیاری از شاعرانی که به نوعی به مؤلفه‌های اصلی شعر سلمان چشم داشته‌اند. سلمان با برقراری پیوند میان دو دنیای عین و ذهن، هم به تعهد و رسالت خاصی که برای شعر قائل بود، پایدار ماند و هم با پرداخت عناصر اصلی شعر، مخاطبان بسیاری را از طیف‌های گوناگون برای شعر خود فراهم آورد؛ هر چند در این میان ممکن است برخی از اشعار او بیش از حد واقع‌گرایانه و به زبان نثر نزدیک ‌شده باشد. فصل نخست این پژوهش به ترسیم خطوط اصلی و مهم زندگی سلمان اختصاص یافت تا زمینه و بستر لازم برای نقد و بررسی اشعار او در فصل دوم فراهم آید. در این فصل برای پرهیز از کلی‌گویی، پس از بیان ویژگی‌ها و مؤلفه‌های مهم شعر سلمان و تأثیر و تأثرهای او، به طور جداگانه به نقد و تحلیل عناصر اصلی شعر یعنی عاطفه، تخیل، زبان، موسیقی و شکل در مجموعه اشعار سلمان پرداخته شد. از دیگر مآخذ راجع به سلمان می‌توان از کتاب در باغ‌های ناممکن یاد کرد که دربردارندۀ گزیده‌ای از اشعار سلمان به همراه مقدمه‌ای از سهیل محمودی و ساعد باقری است. در این مقدمه می‌توان به نکاتی خوب دربارۀ زندگی و شعر سلمان دست یافت. کتابی دیگر که بخشی از آن به نقد و تحلیل اشعار سلمان اختصاص یافته، کتاب ده شاعر انقلاب است. محمدکاظم کاظمی، نویسندۀ کتاب توانسته با دیدگاه‌های انتقادی خود، مخاطب را با برخی از فضاهای شعری سلمان آشنا سازد. به طور کلی باید گفت هر چند با توجه به جایگاه سلمان در شعر انقلاب و پایداری، تاکنون پژوهش‌هایی بسیار در قالب کتاب و مقاله در شرح زندگی و معرفی و نقد اشعار او به عمل آمده؛ اما هنوز راه‌های نرفته بسیار است و جایگاه شعری سلمان آنچنان که باید و شاید شناخته نشده و موشکافانه بررسی نشده است. سلمان هراتی از شاعران به نام عصر انقلاب است که زبان و اندیشه و دیدگاه نوینی در اشعارش جلوه‌گر است شعر سلمان با تصاویر بدیع از طبیعت و حالات درونی انسان ارتباط با خدا، ویژگی خاص و لحن مختص به خود است. زبان شعر او صمیمی و ساده است او تمام صداقت و صمیمیت خود را در قالب شعر هایش می‌ریخت. شعر او در عین ارتباط داشتن تنگاتنگ با طبیعت و راز و نیاز با خدا دارای مضمونی اجتماعی و پر شور است. زبان شعر سلمان هراتی، زبان شعر انقلاب است. او را می‌توان از تأثیرگذارترین شاعران در حوزه زبان این دوره دانست. کمتر خواننده‌ای است که در ارتباط برقرار کردن با شعر سلمان به مشکل بیفتد. در شعر او، کلمات طوری در کنار هم چیده شده‌اند که هیچ کدام‌شان برای بقیه غریب نیست. سلمان در شعرهای نو خود ثابت کرده که توانایی بهره‌گیری از عامیانه‌ترین لغات را دارد. البته ۲۷ سال سن و ۱۰ سال شاعری، زمان اندکی برای هراتی بود تا زبان شعر خود را بارور کند و شعرهای جدید بیافریند.