کتاب سایه نویسی و اخلاق اصالت جان سی نپ نشر سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی

حدود یک دهه است که ایران یکی از حاضران پروپاقرص وب‌سایت‌هایی مانند نیچر (Nature) و پلجریزم واچ (Plagiarism Watch) بوده است. برای نخستین بار، مجلۀ نیچر به وجود محتوای سرقت‌شده در مقالۀ برخی از استادان و مقامات علمی ایران اشاره کرد و سروصدایی را در محافل دانشگاهی به وجود آورد. پس از آن هرازچندی اخبار تقلب از سوی برخی ایرانیان باعث ایجاد نارضایتی در جامعۀ دانشگاهی ایران شد‌ه‌‌ است. استادان و پژوهشگران ایرانی معتقد بودند این انصاف نیست که زحمات و پیشرفت‌های علمی ایران زیر سایۀ چند مورد تقلب گم شود و نظام آموزشی ایران بی‌اعتبار شود. عده‌ای از استادان ایرانی در ابتکاری جالب وبلاگ استادان علیه تقلب را راه انداختند و بعداً آن را به یک وب‌سایت تبدیل کردند. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم اقداماتی را برای مقابلۀ جدی‌تر با تقلب در دستور کار قرار دادند و عده‌ای از افراد درگیر در رسوایی‌های تقلب از دانشگاه اخراج شدند. تجربۀ من از پژوهش در موضوع تقلب علمی و همچنین زندگی در فضای دانشگاهی ایران نشان می‌دهد که تقریباً هیچ‌کدام از این استادان و مقامات تقلب نکرده‌اند؛ البته، این به معنای این نیست که آن‌ها تخلف نکرده‌اند. درواقع، این افراد قربانی پدیده‌ای شده‌اند که متأسفانه در آکادمی‌های ایرانی رایج است؛ یعنی، استادانِ «نامدار» (که البته الان شاید به این نتیجه رسیده باشیم که در اعطای این لقب‌ها به افراد باید احتیاط کرد) به‌راحتی نام خود را روی هر مقاله‌ای که به آن‌ها پیشنهاد می‌شود، می‌زنند و ممکن است از محتوای مقاله‌های خود اطلاعی نداشته باشند! این‌چنین است که یک دانشجویِ تحصیلات تکمیلیِ «زرنگ»، استادِ احتمالاً بانفوذ را فریب می‌دهد تا امتیازی از او بگیرد و این زدوبند ظاهراً بی‌نقص بعداً به یک رسوایی بزرگ برای خودشان و کشور تبدیل می‌شود. جالب است که در برخی موارد، استاد ساده‌دل به‌راحتی اعلام می‌کند که دانشجویی نام مرا در مقاله‌ای آورده است و روحم از تقلب او خبر نداشته است! متأسفانه رشد نامتناسب دانشگاه‌ها، تغییر در نگرش نسبت به اخلاق در جامعه و روش‌های مختلفِ تخطی از سازوکارهای ارزیابیِ دانشجویان داخلی و فارغ‌التحصیلان ضعیف دانشگاه‌های خارجی به ما نشان می‌دهد که باز هم با این موارد رسوایی روبه‌رو خواهیم بود و تا سال‌ها داراها ندارها را وادار خواهند کرد که برای آن‌ها سایه‌نویسی کنند. جان سی. نپ و آزالیا ام. هولبرت به‌خوبی به اهمیت مسئلۀ سایه‌نویسی پی برده‌اند و رویکردی عمل‌گرا به این موضوع را عرضه می‌کنند. گرچه سیاست‌مداران، حقوق‌دانان، دانشگاهیان و پزشکان همه باید به اقتضای کارشان از سایه‌نویسی بهره گیرند؛ اما سایه‌نویسی اصولی دارد که اگر رعایت نشود، به معنای نقض اخلاق دانشگاهی است و مرتکب می‌تواند مطابق قوانین آمریکا تحت پیگرد تنبیهی و حتی قضایی قرار بگیرد.