ساختار و سبک فیلم

شناخت شیوه‌های بیانی هنر سینما، مقدمتاً از شناخت زبان این هنر آغاز می‌شود. از طرفی، زبان سینما نیز به شکل این هنر مربوط است. مقولۀ شکل فیلم نیز به‌نوبۀ ‌خود به مقولۀ نظریه و زیبایی‌شناسی فیلم پیوند خورده است. جداسازی این چهار مقوله از هم تقریباً امکان‌ناپذیر است، چرا که به‌شدت درهم آمیخته‌اند. اما تقدم و تأخری هرچند نسبی یا قراردادی را می‌توان برای ورود به این دو مبحث در نظر گرفت. از این‌رو در گفتار قبلی، کلیاتی را در زمینۀ نظریه‌های فیلم، ادوار تحول و رابطۀ آن با شکل فیلم مطرح کردیم و خاطرنشان کردیم که: عمده‌ترین دغدغۀ نظریه‌پردازان دورۀ کلاسیک در تاریخ نظریۀ فیلم، مطالعه و بحث در زمینۀ شکل فیلم و شناخت ظرفیت‌های بیانی آن بود. این دغدغۀ نسبتاً طولانی از آخرین دهۀ دورۀ سینمای صامت (سال‌های ۱۹۲۰) آغاز شد و تقریباً در اواخر دهۀ ۱۹۶۰ پایان ‌پذیرفت. بحث در زمینۀ شکل فیلم در دورۀ نخست نظریه‌پردازی فیلم بسیار داغ بود. این مباحثات در دورۀ دوم ـ که مهم‌ترین شخصیت و متفکر آن آندره بازن است و حتی تا سه دهه بعد از پایان دورۀ سینمای صامت ـ که نظریۀ وی در مقابل نظریۀ آیزنشتاین قرار گرفت، شور و حرارت خود را در جدل‌های نظری مربوط به ماهیت فیلم (چیستی فیلم) و شکل آن حفظ کرد. تا آنجا که نُت کلیدی این مباحثات نهایتاً تبدیل به «مونتاژ: آیزنشتاین» و «میزانسن: بازن» شد؛ این دو، از همان زمان، به‌ترتیب به نمادهای شکل‌گرایی و واقعیت‌گرایی در مباحثات شکل فیلم و نظریه‌های سینمایی تبدیل شدند.