کتاب هیدروپلیتیک نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی

طی چند دهه گذشته برخاسته از تغییر آب‌و‌هوا، افزایش جمعیت، رشد شهرنشینی، فروسایی و ویرانی بنیادهای زیستی، بسیاری از منابع آبی تجدیدپذیر رو و زیرزمینی رو‌به‌کاهش نهاده‌اند به‌گونه‎ای که در بسیاری مناطق میزان مصرف بر منابع موجود آب شیرین پیشی گرفته و امنیت، ثبات و توسعه جوامع و واحدهای سیاسی- فضایی بسیاری را در خود گرفتار آورده و آینده جوامع و مانایی و پایایی مدنیت بشر در آستانه تهدید قرار گرفته است. روندی که در آینده نزدیک بیم‌ها و نگرانی‎های بیشتری برخواهد انگیخت. بر بنیاد گزارش‌ها آن دسته از کشورهایی که روی نوار بیابانی جهان هستند، از منظر تأمین امنیت پایدار آبی وضعیت نگران‌کننده‎تری دارند. حاکمیت رویکرد ژئوپلیتیک سنتی بر مناسبات هیدروپلیتیک در این کشورها امنیت پایدار آب را آشفته و آنها را به تنش‎های درهم‎تنیده و فزاینده در مقیاس داخلی و منطقه‎ای پیش برده است. کشور ما نیز در این منطقه قرار دارد. به‌گواهی یافته‎ها و داده‎ها، اوضاع کشورمان به‌واسطه کاهش بارش، مدیریت ناکارای منابع آبی، کشاورزی ناکارآمد و برداشت بی‎رویه از آب‎های زیرزمینی با نگرش به پیامدهای پیونددار با آن از دیگر کشورهای باختر آسیا نگران‌کننده‎تر می‌نماید. با این حال، میزان تنش آبی در مناطق مختلف کشور همسان نیست و در آن دست مناطقی که بارش اندک و مصرف فزاینده آب دارند ژرفا و گستره بحران، فزاینده‎تر است. افزون بر موارد برشمرده در مقیاس داخلی رویکرد ابزاری کشورهای همسایه به‌ویژه در خاور کشور به محدودیت منابع آب دامن زده است، به‎گونه‌ای که طی یک دهه گذشته امنیت آبی بسیاری از جوامع محلی و اکوسیستم‎ها در نواحی مرزی متأثر از سیاست‎های توسعه‎ای و تنش‎زای دولت افغانستان تهدید شده است. مشهد بزرگ‌ترین کلان‌شهر خاور کشور است که طی یک‌و‌نیم دهه گذشته بخشی از امنیت آبی آن در پیوند با ساخت سد دوستی قرار گرفته که خاستگاه آب آن بلندی‌های مرکزی افغانستان است. از این رو، نگرانی‎ها نسبت به فراهم‎سازی منبع آب پایدار برای شهر مشهد جدی است. وضعیتی که در هنگامه‌های کم بارشی نمود و بَسامد بیشتری می‎یابد و مناسبات دو کشور را به‌سوی تنش پیش می‎برد. بی‎گمان، تداوم چنین نگرشی بر هزینه‎های موجود خواهد افزود و فرصت‎های همکاری را خواهد زدود. این در حالی است که فرصت‎های جغرافیایی و مزیت‎های ژئوپلیتیک دو کشور به‎گونه‎ای هستند که در صورت نگاه هم‎تکمیلی می‎تواند مناسبات هیدروپلیتیک را به همکاری‎های پایدار رهنمون شود. کتاب پیش‌رو با عنوان «هیدروپلیتیک آینده‌پژوهی مناسبات هیدروپلیتیک ایران و افغانستان در حوضه آبریز هریرود» که به قلم دکتر مراد کاویانی‌راد عضو هیئت‌علمی دانشگاه خوارزمی و همکار علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی و دکتر حسن صدرانیا عضو هیئت‌علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی نوشته شده است، کوششی آینده‎نگرانه برای راهکاریابی چنین تنگنایی در شرق کشورمان است. کوشش نویسندگان کتاب بر توانمندسازی ادبیات هیدروپلیتیک در دو رخساره مفهومی و کاربردی سبب شده است که مفاهیم و رویکردهای موجود در متن با سرفصل دروس«ژئوپلیتیک منابع و محیط زیست» و «بحران های محیطی و امنیت ملی ایران» در مقطع کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی و نیز درس تخصصی «هیدروپلیتیک ایران و حوزه پیرامون» مقطع دکترای جغرافیای سیاسی پیوستگی چشمگیری بیابد. پژوهشکده مطالعات راهبردی ضمن تشکر از مؤلفین محترم کتاب و همچنین دفتر نشر‌و‌تحقیقات پژوهشکده که با دقت و حوصله، پیگیری‌های لازم برای آماده‌سازی، ویراستاری فنی و صفحه‌آرایی کتاب را عهده‌دار بودند، امیدوار است با نگرش به چنین زمینه‎ها و نیازهایی این کتاب نیز همچون سایر محصولات پژوهشکده مطالعات راهبردی چشم‌اندازهای نوینی در جامعه دانشگاهی و سیاست‌گذاران در این عرصه بگشاید. معاون پژوهشی