- آیا زندگی انسان معنادار است؟
به زعم اکثر فلاسفه در طول تاریخ، مهمترین پرسش پیش روی بشر این است که معنای زندگی (Meaning of Life) چیست؟
از چشمانداز مکتبها و فلسفههای متفاوت، پاسخ به این پرسش متفاوت است. برخی از مکتبها قائل به معنادار بودن زندگی نبوده و آن را سراسر پوچ و بیمعنا میدانند. دستهای دیگر زندگی را معنادار دانسته و موئلفههای مختلفی برای معنادار شدن آن ارائه کردهاند. یکی از مهمترین این موئلفهها، لذت (Pleasure) است.
- ماهیت لذت و ارتباطش با معنای زندگی:
لذت یکی از اساسیترین محرکهای رفتار انسان است. لذت محدوده گستردهای از حالتهای ذهنی است که انسان به عنوان چیزی شادیآور، با ارزش، و یا مثبت تجربه میکند. بسیاری از انسانها در زندگی به دنبال لذت بوده و زندگی معنادار را زندگیای می دانند که همراه با لذت باشد. این دیدگاه، مختص به لذتگرایان است. آنها زندگی لذت بخش را معنای زندگی میدانند.
در این جا پرسش مهمی مطرح میشود؛ این که آیا احساس لذت و پرداختن به امور نفسانی تنها معنای زندگی است و خود زندگی به عنوان یک فرآیند، دارای ارزش ذاتی نیست؟
اندیشمندان و فلاسفهی زیادی در طول تاریخ به این پرسش و پرسشهای مشابه پاسخ دادهاند. این کتاب به بررسی و مقایسه دیدگاههای سه تن از بزرگان فلسفه - ارسطو به عنوان نماینده فلسفه یونان، ابن سینا به عنوان نماینده فلسفه اسلامی، و جرمی بنتام به عنوان نماینده فلسفه جدید - درباره لذت و معنای زندگی پرداخته است.
- ارسطو، معلم اول:
ارسطو ملقب به معلم اول، به همراه سقراط و افلاطون از تاثیرگذارترین فیلسوفان یونان باستان بودهاند. وی نظرات تاثیرگذاری در زمینه علم اخلاق دارد. در حیطه اخلاق سه کتاب به ارسطو نسبت داده شده است: اخلاق نیکوماخوس، اخلاق ائودموس و اخلاق کبیر. وی به صورت منسجم و نظاممند موضوعات لذت و نیکبختی را تبیین کرده و راهکارهایی برای رسیدن به آنها ارائه میکند. از نظر ارسطو جستجو و رسیدن به معنا، جستجو و رسیدن به نیکبختی است. وقتی فرد به نیکبختی میرسد، در اعمال و رفتار خود نیز آن را بروز میدهد. بنابر این رابطهای مستقیم بین نیکبختی و معنای زندگی وجود دارد؛ به این معنی که نیکبختی باعث معنادار شدن زندگی میشود. به این ترتیب ارسطو زندگی را معنادار دانسته و منظور وی از نیکبختی همان معنای زندگی است.
- ابن سینا، فیلسوف مشایی، وامدار ارسطو:
این حکیم و فیلسوف بزرگ مسلمان قرن پنجم، به عنوان یکی از تاثیرگذارترین فلاسفه اسلامی، نظرات بدیعی پیرامون لذت و معنای زندگی بیان داشته است. وی در تفکراتش وامدار ارسطوست و در مباحث مربوط به نیکبختی و معنای زندگی و لذت نیز این وامداری را بروز داده است، اما ابداعات بسیار زیادی در مباحث و مطالب ارائه شده از سوی او به چشم میخورد. ابن سینا مفهوم ادراک حضوری و شهودی را در بحث لذت و معنای زندگی دخیل دانسته و اصل را بر نیکبختی روحانی و لذت برآمده از آن میداند. این نکته تفاوت اصلی تفکرات او با ارسطو در مباحث مربوط به لذت و معنای زندگی است.
- جرمی بنتام، فیلسوف، قانون گذار، مصلح، سودمندگرا:
این فیلسوف انگلیسی قرن هجدهم و نوزدهم، از بنیانگذاران مکتب اصالت سود یا سودمندگرایی (Utilitarianism) است. منظور از این اصطلاح آن است که خوبی اخلاقی چیزی جز لذت و شادکامی نیست. بنابر این مفهوم، حد نهایی لذت و شادکامی، برابر است با حداکثر شادکامی عموم افراد جامعه. لذت و درد دو مفهوم بنیادی در سودگرایی هستند. اینطور میتوان گفت که جرمی بنتام فیلسوف سیاستمداری است که سیاست را بر اساس اخلاقی قرار میدهد که اصل و اساس آن سود برآمده از لذت است. این مفهوم ابداع خود او نبود، اما او بود که این مکتب را به صورت نظاممند ارائه کرد.
- جنبه های ابداعی این کتاب:
در سه فصل ابتدایی این کتاب، به ترتیب به تبیین دیدگاههای ارسطو، ابن سینا و بنتام پیرامون لذت و معنای زندگی، به تفصیل پرداخته شده و موضوعاتی نظیر مفهوم معنا، تحلیل معنا، راههای رسیدن به معنا، مفهوم لذت، اقسام آن، ملاک معناداری، و رابطه لذت و معنا مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. در فصل آخر، نقاط اشتراک و افتراق این سه فیلسوف بیان میشود.