هزینه‌ی نهایی صفر
طلوع اینترنت اشیا و همدارهای مشارکتی، افول سرمایه‌داری

کتاب «هزینه‎ی نهایی صفر» با عنوان کامل «طلوع اشیا و همدارهای مشارکتی، افول سرمایه‌داری» یکی از آثار حیرت‌انگیز «جرمی ریفکین»، اقتصاددان و جامعه‌شناس برجسته‌ی آمریکایی است. ریفکین در این کتاب نشان می‌دهد که اینترنت اشیا چطور می‌تواند به طرز چشم‌گیری باعث افزاش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و مهم‌تر از همه زمینه‌ساز طلوع پارادایم اقتصادی جدیدی به نام همدارهای مشارکتی شود. منتقدان، اقتصاددان‌ها و جامعه‌شناس‌ها معتقدند این کتاب نه فقط برای سازمان‌ها و افراد متخصص، که برای تمام شهروندان نوشته شده است. کتاب هزینه‌ی نهایی صفر با عنوان اصلی The Zero Marginal Cost Society در سال 2014 وارد بازار کتاب شد و به سرعت مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. در ایران انتشارات آموخته این کتاب را در سال 1399 با ترجمه‌ی «سعید زرگریان» منتشر کرده است. همچنین پادکست بی‌پلاس هم بخشی از برنامه‌های خود را به معرفی و بررسی این کتاب اختصاص داده است.

درباره کتاب هزینه‌ی نهایی صفر

به این سوال ساده فکر کنید: تا به حال پیش آمده که آهنگ‌های خوانندگان محبوب خود را در اینترنت به صورت کاملا رایگان دانلود کرده‌ باشید؟ از قوانین کپی رایت و حقوق معنوی هنرمند که بگذریم، به یک جواب ساده می‌رسیم: برخی از هنرمندان آگاهانه اجازه می‌دهند آهنگ‌های‌شان از طریق اینترنت و به صورت رایگان، در اختیار میلیون‌ها کاربر قرار بگیرد. با این امید که بتوانند خود را به مردم معرفی کنند، به محبوبیت بیشتری برسند و در نهایت هواداران وفاداری به دست آورند که حاضر باشند در آینده برای رفتن به کنسرت‌های زنده، پول بیشتری پرداخت کنند. به همین سادگی! پارادایم جدید اقتصادی همدار در ساده‌ترین و ملموس‌ترین حالت، چیزی شبیه به همین پدیده است.

ریفکین در این کتاب یادآوری می‌کند که سرمایه‌داری به شکلی که می‌شناسیم، نفس‌های آخرش را می‌کشد و دیر یا زود عمرش به سر می‌رسد. اینجاست که یک پارادیم اقتصادی نوظهور به نام «همدارهای مشارکتی» کار خود را شروع می‌کند و سبک زندگی تمام مردم دنیا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در حال حاضر، شاهد ظهور یک اقتصاد دورگه‌ی سرمایه‌داری-همداری مشارکتی هستیم که شاید در آینده‌ای نه چندان دور، جای خود را به همداری مشارکتی بدهد.

باور این واقعیت برای بیشتر افراد دشوار است؛ مردم به هیچ‌وجه نمی‌توانند چنین چیزی را باور کنند. در فضای زندگی و فعالیت‌های اقتصادی و روزمره‌ی ما، نظام سرمایه‌داری مثل اکسیژن در هوا همه جا وجود دارد و حتی تا جایی پیش می‌رود که انگار زندگی و بقا بدون این اکسیژن غیرممکن است. اما باید بپذیریم که پارادایم‌های اقتصادی در واقع ساخته‌ی دست بشر و زاییده‌ی ذهن انسان هستند، نه پدیده‌هایی طبیعی. با وجود تمام نقدها و ایراداتی که به نظام سرمایه‌داری وارد است، این نظام در مقایسه با سایر پارادایم‌های اقتصادی نسبتا موفق‌تر بوده است، و این در حالی‌ست که عمر کوتاه‌‌تری هم داشته است.

جالب اینجاست که برای نابودی سرمایه‌داری، هیچ دشمنی پشت دروازه نیست؛ ضعف سرمایه‌داری در انگاره‌های خودِ این نظام ریشه دارد. اما جریان پیچیده‌تر از این حرف‌هاست. خیلی از پیشتازان انقلاب هزینه‌ی نهایی نزدیک به صفر معتقدند در حالی که کالاها و خدمات کمابیش رایگان رواج بیشتری می‌گیرند، همین کالاها و خدمات فرصت‌های تازه‌ای را برای تولید کالاها و خدمات دیگری به وجود می‌آورند که حاشیه‌ی سود کافی برای رشد و بقا دارند، و حتی به واسطه‌ی همین‌ها، نظام سرمایه‌داری باز هم شکوفا می‌شود.

ریفکین نشان می‌دهد که چطور سرمایه‌داری تمام جنبه‌های زندگی انسان را وارد عرصه‌ی اقتصادی کرده است، جنبه‌هایی که حالا بیشتر شبیه به کالا شده‌اند و می‌توان آن‌ها را به عنوان دارایی در بازار مبادله کرد. بحث فقط اشیاء و دارایی‌های ملموس نیست؛ ارزش‌ها، افکار و اعتقادات هم می‌توانند بخشی از این بازار باشند. غذایی که می‌خوریم، آبی که می‌نوشیم، چیزهایی که می‌سازیم، روابط اجتماعی که درگیرشان می‌شویم، ایده‌هایی که مطرح می‌کنیم، زمانی که سپری می‌کنیم، همه در نظام سرمایه‌داری قیمت‌گذاری و به بازار وارد می‌شوند.

بحث اصلی دیگر این کتاب، اینترنت اشیا است. اینترنت اشیا همه‌ی پدیده‌های جان‌دار و بی‌جان را در شبکه‌ی جهانی یکپارچه به هم متصل می‌کند. انسان‌ها، دستگاه‌ها، منابع طبیعی، خطوط تولید، شبکه‌های لجستیکی، عادات مصرف، جریان‌های بازیافت و سایر جنبه‌های زندگی اقتصادی و اجتماعی از طریق حس‌گرها و نرم‌افزارها به بستر اینترنت اشیا متصل می‌شوند و مدام داده‌ها را به‌صورت آنی به تمام گره‌ها ارسال می‌کنند. در مقابل، داده‌های کلان از طریق فرایندهای تحلیلی پیشرفته، پردازش و پس از تبدیل به الگوریتم‌های پیش‌بینی‌کننده، وارد سامانه‌های خودکار می‌شوند. به این ترتیب، بهره‌وری به شدت بالا می‌رود و هزینه‌ی نهایی تولید انواع کالا و خدمات در کل اقتصاد به صفر می‌رسد. اینترنت اشیا در حال حاضر در بخش‌های صنعتی و تجاری، پزشکی، کشاورزی، شهرسازی، محیط زیست و بیش از همه در سامانه‌های امنیتی کاربرد دارد.

درباره جرمی ریفکین، نویسنده‌ی کتاب هزینه‌ی نهایی صفر

جرمی ریفکین در سال 1945 به دنیا آمده است. او اقتصاددان و جامعه‌شناس سرشناس آمریکایی است و تا امروز حدود بیست کتاب درباره‌ی تاثیر تغییرات اجتماعی و فناوری بر اقتصاد، نیروی کار، جامعه و محیط زیست نوشته است. کتاب‌های «انقلاب صنعتی سوم» و «پایان کار» از سایر آثار شناخته‌شده‌ی این نویسنده هستند.

نظر دیگران درباره‌ی کتاب هزینه‌ی نهایی صفر

سنت‌گرایان طرف‌دار بازار آزاد نمی‌توانند به راحتی بفهمند که آینده‌ی حاکمیت و اقتصاد در همدار (یعنی دنیایی از جنس مشارکت، اشتراک‌گذاری، دغدغه‌ی بوم‌شناختی و روابط انسانی) است. جرمی ریفکین با مهارت تمام به توصیف عوامل تاثیرگذاری می‌پردازد که زمینه‌ساز این پارادایم جدید می‌شوند و زندگی شخصی و اقتصاد ما را دگرگون می‌کنند. این کتاب شرحی فوق‌العاده خواندنی از پیشرفت بزرگ بعدی است.

- دیوید بولیر، نویسنده‌ی کتاب «همچون همدارگرها بیندیشید: مقدمه‌ای کوتاه بر زندگی همدارگونه»

ریفکین به زیبایی توضیح می دهد که چگونه کاهش شدید هزینه‌های مبادله، ارتباطات و هماهنگی سبب توسعه‌ی مناسبات گروه‌های کوچک در سطح جهانی می‌شود و بدین ترتیب تصمیماتی را که انسان می‌تواند برای سازمان‌دهی اجتماعی خود بگیرد، از اساس دست‌خوش تغییر می‌کند. این کتاب را بخوانید، لذتش را ببرید و دست به کارِ ساختن دنیای جدیدی شوید که در آن بازار و دولت نه تنها همدار را نابود نمی‌کنند، بلکه با آن هم‌راستا هستند.

- میشل باونز، موسس بنیاد پی تو پی

جرمی ریفکین همواره پیش‌گام بوده است. او در این کتاب ما را با خود به آینده می‌برد؛ به جایی فراتر از مصرف‌گرایی و به سمت «توصَرف کنندگانی» که خود تولیدکننده‌ی آن چه مصرف می‌کنند، هستند و داشته‌های‌شان را در همداریِ مشارکتی با دیگران شریک می‌شوند. اين جلوه‌ی معاصر «سوادشی گاندی» است. چشم‌انداز ملموس او درباره‌ی مردمی کردن نوآوری و خلاقیت در مقیاسی جهانی برای رفاه همگان هم الهام‌بخش است و هم شدنی.

- واندانا شیوا، فعال محیط زیست و برنده‌ی جایزه‌ی معیشت درست

اگر می‌خواهید بفهمید چرا در بحبوحه‌ی تغییر پارادایم گسترده از عصر موسسات بالا به پایین و متمرکز به دنیای قدرت توزیع‌شده و مشارکتی هستیم، به‌شدت توصیه می‌کنم کتاب جدید جرمی ریفکین را بخوانید. ریفکین روابط میان چیزهایی مانند چاپ سه‌بعدی، جمع‌سپاری و بسترهای آموزش آنلاین را به وضوح تبیین می‌کند و به توصیف مشکلاتی می‌پردازد که بیشتر بخش‌ها در آستانه‌ی مواجهه با آن هستند.

- ریچل باتزمن، نویسنده‌ی کتاب «مال من و شما ندارد: مصرف مشارکتی چگونه سبک زندگی‌مان را تغییر می‌دهد؟»

جرمی ریفکین می‌داند که مردم و اجتماعات، مهم‌ترین اجزای پارادیم اقتصادی جدید هستند. مردم سراسر دنیا سرگرم شکل دادن اقتصادی مشارکتی هستند و تجزیه و تحلیل خردمندانه‌ی ریفکین بیش از پیش نشان می‌دهد که زمان تجلی این ایده فرا رسیده است.

- ناتالی فاستر، مدیر اجرایی وب‌سایت Peers.org

در بخشی از کتاب هزینه نهایی صفر می‌خوانیم

اگر ۲۵ سال پیش به شما می‌گفتم که ربع قرن دیگر یک سوم انسان‌ها در شبکه‌های عظیم چند صد میلیون نفری با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و این که می‌توان با تلفن همراه به دانش کل دنیا دسترسی پیدا کرد، این که هرکس می‌تواند ایده‌ی جدیدی را منتشر، محصولی را معرفی یا انديشه‌ای را در آنِ واحد به میلیون‌ها نفر منتقل کند، و اين که هزینه‌ی انجام چنین کارهایی نزدیک به صفر خواهد بود، سرتان را به نشانه‌ی ناباوری بالا می‌انداختید.

اکنون تمامی این چیزها واقعیت دارند. ولی چه می‌شد اگر می‌گفتم که شاید ۲۵ سال دیگر بخش عمده‌ای از انرژی مصرفی‌تان برای گرمایش منزل و به کار انداختن وسایل برقی، تامین نیرو برای کسب‌وکار، راندن وسیله‌ی نقلیه و اداره‌ی هر بخشی از اقتصاد دنیا کمابیش رایگان باشد؟ این اتفاق همین الان هم برای چند میلیون نفری که منازل و محل‌های کارشان را به نیروگاه‌هایی کوچک بدل کرده‌اند تا از منابع تجدیدپذیر کسب انرژی کنند، درحال وقوع است. حتی پیش از جبران هزینه‌های ثابت نصب مبدل‌های خورشیدی و بادی (که اغلب دو تا هشت سال بیشتر طول نمی‌کشد)، هزینه‌ی نهایی برداشت انرژی از این منابع نزدیک به صفر است. برخلاف سوخت‌های فسیلی و اورانیوم مصرفی برای تولید انرژی هسته‌ای که اغلب تامین‌شان هزینه دارد، خورشیدی که به پشت‌بام‌تان می‌تابد، بادی که به بدنه‌ی ساختمان‌تان می‌وزد، گرمایی که از زمین زیر دفتر کارتان ساطع می‌شود و زباله‌ای که در آشپزخانه‌تان به شکل بی‌هوازی به انرژی زیست توده تبدیل می‌شود، همگی کمابیش رایگان‌اند.

متن کامل کتاب هزینه نهایی صفر به قلم جرمی ریفکین را می‌توانید به‌سادگی از طریق وب‌سایت یا اپلیکیشن فیدیبو دریافت کنید. همچنین در پادکست بیپلاس (BPlus) هم می‌توانید خلاصهی بخش‌هایی از این کتاب را بشنوید.