کتاب اقتصاد دانش بنیان در اتحادیه اروپا علی صباغیان نشر انتشارات دانشگاه تهران

پس از جنگ جهانی دوم در وضعیتی که ایالات متحدۀ آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به‌عنوان دو ابرقدرت ظهور کردند، کشورهای اروپایی که قبل از آن از جهات مختلف به‌عنوان قدرت‌های بزرگ جهان محسوب می‌شدند تا حد زیادی جایگاه خود را از دست دادند. در آن شرایط هیچ‌کدام از کشورهای اروپایی به‌تنهایی توان رقابت با سیطرۀ اقتصادی آمریکا و تا حدودی اتحاد جماهیر شوروی را نداشتند. در چنین شرایطی، آن‌ها چارۀ کار را در همگرایی و همکاری با یکدیگر در عرصه‌های مختلف ازجمله عرصۀ اقتصادی دیدند. فرایند همگرایی توسط شش کشور فرانسه، ایتالیا، آلمان غربی، هلند، بلژیک و لوکزامبورگ با امضای معاهدۀ رم و تأسیس جامعۀ اقتصادی اروپا در سال ۱۹۵۸ آغاز شد. بسترسازی‌های ناشی از روند همگرایی موجب تحولات مهم اقتصادی و افزایش رشد اقتصادی کشورهای اروپای غربی در یک دهه بعد از شکل‌گیری جامعۀ اقتصادی اروپا شد. کشورهای اروپایی اگرچه توانستند در چارچوب همگرایی- که اکنون اعضای آن به ۲۸ کشور افزایش یافته- تا حدودی ناتوانی خود در رقابت با قدرت‌های اقتصادی بزرگ جهان را برطرف کنند، اما چرخه تحولات جهانی به‌طور مستمر اتحادیۀ اروپا را در معرض رقابت‌های شدید و خطر عقب‌افتادن از رقبا قرار می‌داد. در دهۀ ۱۹۹۰، تحولات مختلفی همچون پایان جنگ سرد، فروپاشی شوروی، سقوط دیوار برلین، سربرآوردن قدرت‌های نوظهور، انقلاب اطلاعات و ارتباطات و جهانی‌شدن اقتصاد، اتحادیۀ اروپا را در معرض رقابت‌های جدید و شدیدی قرار داده بود. اگرچه پاسخ‌های مقطعی اروپا به این رقابت‌ها ازجمله ایجاد بازار واحد اروپا بر اساس پیمان ماستریخت تا حدودی می‌توانست قدرت رقابت‌پذیری اتحادیۀ اروپا را افزایش دهد، اما رقابت‌های اقتصادی که از این دوران به بعد با آن مواجه می‌شد دارای ماهیت متفاوتی شده بودند. در این دوران قدرت‌های اقتصادی به‌ویژه آمریکا، به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان، به‌سرعت به سمت استفاده از دانش در تولیدات اقتصادی در حرکت بودند. عقب‌ماندگی نسبی کشورهای اتحادیۀ اروپا در حوزۀ اقتصاد دانش‌بنیان نسبت به آمریکا یا ژاپن، موجب شد تا آن‌ها این امر را به‌عنوان یک کمبود بزرگ تشخیص دهند و تلاش برای رفع آن را جزو اولویت‌های اساسی خود محسوب کنند. در این چارچوب آن‌ها برای دهۀ اول قرن بیست‌ویکم سندی معروف به «استراتژی لیسبون» –که به‌عنوان سند اروپای ۲۰۱۰ نیز شناخته می‌شود– را طراحی و زوایای حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان در اتحادیۀ اروپا را در آن ترسیم کردند. بروز بحران اقتصادی در اروپا قبل از پایان دورۀ اجرای استراتژی لیسبون ناکارآمدی ساختارهای اقتصاد سنتی اتحادیۀ اروپا را نشان داد. پیامدهای گستردۀ اقتصادی، تجاری، مالی، اجتماعی و... بحران اقتصادی‌ای که از سال ۲۰۰۸ اتحادیۀ اروپا را فراگرفته بود، این اتحادیه را بر آن داشت تا درک صحیح‌تر از شرایط موجود خود و نیز توانمندی‌های رقبای اقتصادی و تجاری خود به دست آورد. این شناخت جدید، دانش، نوآوری و کارآفرینی و نقش این مولفه‌ها در تولیدات اقتصادی را به‌عنوان عناصر بسیار تأثیرگذار برجسته کرد.