کتاب مبانی حکمرانی آب نشر انتشارات آوای قلم

حکمرانی آب به تجزیه و تحلیل فرآیندها و چارچوب‌هایی می‌پردازد که ساختار ماتریسی و چند وجهی موثر بر مدیریت آب را در طول زمان و در بسترجوامع و اقلیم‌های متفاوت شکل داده است. رویکردی است چند بعدی با ماهیتی شبکه‌ایی که هدفش ارائه چارچوبی برای ارتقا و بهبود مدیریت مشکلات، معضلات و ریسک‌های پیش‌روی حوزه آب است، هدف غایی آن تشکیل و پرورش مدیریتی بهم پیوسته جامع و یکپارچه در حوزه آب می‌باشد. در واقع حکمرانی آب در یک جامعه و کشور زاده، منبعث و تربیت یافته حکمرانی عمومی آن جامعه است. از طرفی حکمرانی آب به عنوان زیر شاخه‌ایی از حکمرانی توسعه نیز بشمار ‌رود. از اهداف حکمرانی خوب آب تولید گفتمان توسعه آب محور از طریق تاکید بر توسعه مبتنی بر آمایش آب محور با بکارگیری و تقویت فرآیندهای اجتماعی و شایسته در این حوزه است. افزایش کارآمدی حکمرانی آب از طریق اصلاح فرآیندها و افزایش هماهنگی در سطوح و لایه‌های مختلف و سازگار نمودن مدیریت آب با چالش‌های نوظهور اقتصادی اجتماعی و حاکمیتی صورت خواهد پذیرفت. از طرفی مدیریت در حوزه آب موفق نخواهد بود مگر اینکه حرکت خود را بر مدار افزایش مشروعیت مبتنی بر اعتماد عمومی و افزایش مشارکت‌های اجتماعی قرار دهد بدیهی است پاسخگویی شفاف در مقابل نهادهای قانونی و همه ذینفعان موجب ارتقا کارآیی حکمرانی آب خواهد شد. کمیته حقوقی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سازمان ملل، در بیانیه عمومی شماره پانزده خود آب را یک حق فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تعریف کرده است و با لحاظ اولویت تامین آب شرب خواستار احترام دولت‌ها و حکومت‌ها به حق دسترسی عادلانه با مقدار کافی و کیفیت مناسی برای تمامی انسان‌ها و شهروندان گردیده است. پیام یک حکمرانی خوب دخالت و مشارکت شهروندان در فرآیند توسعه است. مشارکت، دخالت و تعامل کلیه شهروندان در کلیه سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های اجتماعی اقتصادی و سیاسی و عمرانی، تدوین فرآیندها، قوانین و مدیریت نهادهای مرتبط با راهبری سیستم‌های منابع و خدمات آب منافع درازمدت کلیه بازیگران و ذینفعان این عرصه را تضمین خواهد نمود. انتظار افزایش مطلوبیت حکمرانی آب در کشور بدون افزایش آگاهی و دانش کنشگران اصلی این عرصه امری سخت و دست نیافتنی خواهد بود. شناخت صحیح و ارزیابی اصولی ساختار حکمرانی آب در کشور ما کمک زیادی به شناسایی مشکلات و حل معضلات و چالش‌های آب کشور خواهد نمود. مردم باید بدانند در نهایت هزینه اداره امور فعالیت‌ها و نهادهای مدیریت آب کشور از جیب آنها پرداخت خواهد شد حالا چه به‌صورت صریح مانند پرداخت آب بها و هزینه‌های خرید خدمات آب و چه به‌صورت ضمنی مانند هزینه‌های سرمایه‌گذاری در قالب اعتبارات عمرانی دولتی و یا حتی غیر ضمنی مانند بار مالی ناشی از سوء مدیریت‌ها در این عرصه. بنابراین مردم باید خود را دارای نقش محوری و کارفرمای حقیقی حوزه آب کشور تلقی کنند. ساختار گزارش‌دهی ادارات و نهادها در ایران یک ساختار خودگزارشی (self reported) است. این امر باید با راه‌اندازی نهادهای مستقل که وظیفه آنها تهیه اطلاعات و گزارش‌های فنی است، اصلاح شود. به نظر می‌رسد ایده حکمرانی خوب آب در خیلی از کشورها هنوز آغاز نشده است. هدف از تالیف و تدوین این کتاب آشنایی و تبیین و آگاهی بخشی مفهوم و مبانی حکمرانی آب به کارشناسان، مدیران و دانشجویان مرتبط با صنعت آب کشور و در نهایت عموم مردم به زبانی ساده غیرپیچیده و اجرایی است. سعی بر آن بوده در تدوین کتاب از پیچیدگی و ابهام در بیان مفاهیم پرهیز شود. بعد از تعاریف اولیه و عمومی و آشنایی با مفاهیم در حد بضاعت کتاب، به مروری بر تاریخچه سیاست‌گذاری زیست‌محیطی و آبی در جهان پرداخته شده است، سپس روش‌های ارزیابی حکمرانی آب مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است. بررسی حکمرانی آب در هلند از دیگر فصول این کتاب است چرا که جرقه اولیه برای تدوین این کتاب بازدیدی بود که نگارنده طی یک دوره آموزشی کوتاه مدت در سال ۲۰۰۹ از بخشی از تاسیسات آب و فاضلاب شهرهای دلفت، روتردام وانخده و همچنین سازمان آب منطقه دلفت لند داشتم. این بازدید به میزبانی دانشگاه IHE دلفت و به همت شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور صورت گرفت. اما چرا جهت آشنایی با تجارب بین‌المللی حکمرانی مطلوب آب کشور هلند انتخاب گردید. کشور هلند از بسیاری از جهات می‌تواند به عنوان الگویی مناسب جهت رویارویی‌، مقابله‌، مهار و بهره‌برداری مطلوب از چالش‌های آبی پیش‌روی یک کشور باشد. کشوری که بیش از پنجاه درصد خاک آن در پهنه‌های سیلابی و حدود یک سوم خاک آن در ارتفاعی زیر تراز آب دریاها قرار گرفته است. کشوری مملو از زهکش‌ها و تاسیسات حفاظتی و آسیاب‌های آبی، که در یک تاریخچه مدون یک هزار ساله توانسته است اسب سرکش معضلات آبی را نه تنها مهار کرده بلکه به عنوان فرصت، پیشران و محور توسعه همه جانبه خود بکار گیرد. تفکیک وظایف و نحوه تعامل مولفه‌های مختلف مدیریت آب در هلند از پیچیدگی خاص و منحصر به‌ فردی برخوردار است. نحوه حکمرانی آب در هلند در طول زمان تکامل یافته است و با درجه انعطاف‌پذیری بالایی که دارد توانسته است خود را به خوبی با تحولات سیاسی اجتماعی این کشور تطبیق دهد. ساختار تامین منابع مالی آن بر اساس اصل پایه‌ایی پرداخت بهای تمام شده استوار است. در فصل انتهایی کتاب خیلی خلاصه و گذرا به ساختار حکمرانی آب در کشور ایران پرداخته شده است. هدف این فصل ارائه ارزیابی از حکمرانی آب در کشور نبوده است و صرفا هدف آشنایی اولیه با ساختار، نهادها و کنشگران عرصه آب در کشورمان بوده است. ارزیابی حکمرانی آب در ایران عرصه مستقل و ارزیاب بی‌طرف را می‌طلبد که در حوصله این کتاب و توان نگارنده نمی‌گنجید. قابل ذکر است نگارنده تمام توان و تلاش خود را در ذکر و درج نام منابع و مراجع مطالب استفاده شده در این کتاب به‌کار گرفته است معذالک ممکن است در این زمینه خطایی رخ داده باشد که از دید اینجانب پنهان مانده باشد لذا پیشاپیش ضمن عذرخواهی آمادگی اصلاح آنرا خواهم داشت.