کتاب ابعاد شخصیت و زندگی امام صادق(ع) احمد پاکتچی نشر دانشگاه امام صادق (ع)

امام همام و ششمین اختر تابناک بر آسمان امامت، امام جعفر صادق (ع)، شخصیتی محوری در میان ائمه دوازدهگانه: است که به عنوان تدوینگر تعالیم امامیه و بنیانگذار مذهب جعفری شناخته می‌شود. آن حضرت در حوزه‌های مختلف معارف دینی، مشتمل بر عقاید، اخلاق و فقه دارای آموزه‌ای سامان یافته و گسترده بود و از همین جهت، بخش عمده‌ای از مواضع شیعیان در مواجهه با مذاهب و وجوه تمایز آنان نسبت به فرق گوناگون، بر بنیاد آموزه‌های آن حضرت شکل گرفته است. شرایط سیاسی و فرهنگی عصر، مانند مقارن بودن امامت آن حضرت به دوره انتقال حکومت از بنی امیه به بنی عباس و دوره مواجهه فرهنگ اسلامی با دین‌ها و مسلک‌های دیگر از یهودیان و مسیحیان تا ثنویان و دهریان گفتمانی را مطرح ساخته بود که بسیاری از مباحث مسکوت دینی را به چالش می‌کشید و بروز چنین گفتمانی، لاجرم مقتضی آن بود تا مبانی و مواضع امامیه به سان یک مکتب مدون و سامان یافته در عرصه تضارب آراء ارائه شود و حضور شیعه به برکت کوشش‌های آن امام بزرگوار و شاگردان تربیت شده در مکتبش، تعیین کننده و کارآمد باشد. در بوته این مناقشات و هم‌زمان با شکل‌گیری دیرپاترین مذاهب کلامی و فقهی در جهان اسلام، انتظار اولیه آن است که حضرت به اقتضای مقام امامت، به تبیین آموزه‌های دینی اهتمام ورزیده باشد و در نگاه بدوی، به نظر چنین رسد که در حوزه دانش‌هایی که مستقیماً موضوع آنها دین نیست، نباید در تعالیم آن حضرت انتظار یافتن پاسخی داشت. اما مواجهه با فرهنگ‌های و تمدن‌های دیگر و بروز رویکردهای کلامی و فلسفی عقل محور در جهان اسلام، اجازه نمی‌داد که بتوان با نگاهی صرفاً درون دینی و با استناد به نصوص از حیثیت دین و مکتب دفاع کرد و سخنی برای گفتن داشت. شکل‌گیری جریان‌های درون‌گرای متکی بر نصوص و در رأس آنان اصحاب حدیث در عصر امام صادق (ع)، خود زنگ خطری بود برای اینکه فرو رفتن در پیروی از ظواهر نصوص و بی توجهی نسبت به آنچه در پیرامون می‌گذرد، چگونه می‌تواند محافل دینی جهان اسلام را در معرض تهی شدن از درون قرار دهد. پاسخگویی به این مقتضیات نیازمند اندیشه عمیق و پشتوانه قوی در راستای کاربرد عقل و تجربه، تنقیح حوزه‌های اعتبار آنها، چیستی علم و رابطه آن با عقل و دین و شیوه‌های به کارگیری عقل و تجربه و ایجاد تناسب میان آنها در ساحت‌های علم و ایمان بود. هم از آن حیث که امام صادق (ع) پیشوای همیشگی مکتب ماست و هم از آن رو که روزگار آن امام از حیث رویارویی‌ها و تحول‌ها بسیار نزدیک به آن است که در عصر ما می‌گذرد، جا دارد که تعالیم مکتب در افقی وسیع‌تر دیده شود و بجاست که نظریه‌پردازی‌های ما در حیطه‌های مختلف دانش، بر دوش بنیادهایی گذارده شود که از سوی آن حضرت نهاده شده است. آشکار است که این بنیادها در یک رابطه متقابل میان زبان عصر ما و زبان علمی روزگار امام (ع)، باید به دقت استخراج گردد و مورد بازخوانی قرار گیرد؛ بازخوانی و استخراجی که اگر با ضوابط بایسته و با دقت شایسته صورت گیرد، ما را به سرمنزل مقصود خواهد رسانید و اگر به سهل انگاری و شتابزدگی برگزار شود و حق آن ادا نگردد، ثمری که باید به بار نخواهد نشست.