کتاب مسالک المحسنین نشر انتشارات امیدفردا

کتاب مسالک المحسنین سفرنامه ای خیالی است که با گرته برداری از کتابی به نام آخرین روز حکیم نوشته ی سر همفری دیوی، دانشمند انگلیسی و یکی از بزرگترین علمای شیمی، نوشته شده است. کتاب شرح سفر علمی عده ای جوان به قله ی دماوند است. در خلال سفر این گروه آن ها مسائل اخلاقی، اجتماعی و تربیتی را میان خود مطرح و دانسته های خود را در هر مورد به شکل بحث و مناظره در میان رفقای سفر یا کسانی که در طول راه به آن ها برخورد می کنند مطرح می کنند و از این جهت به کتاب دیگر این نویسنده، یعنی کتاب احمد، شباهت دارد. بسیاری این کتاب را به خاطر نگارش و زیبایی شیوه بهترین اثر نویسنده می دانند، با وجودی که او تحصیلاتی به زبان فارسی نداشت، به لطف ذوق و قریحه ی فطری و در سایه ی انشای ساده و بی تکلف خود توانست سبک تازه و راه نویی در ادبیات عصر قاجار پدید آورد، به گونه ای که باید وی را یکی از بنیان گذاران نثر جدید فارسی به شمار آورد. عبدالرحیم طالبوف در سال ۱۲۵۰ قمری در کوی سرخاب تبریز دیده به جهان گشود، در نوجوانی تبریز را ترک کرد و راهی تفلیس شد، در آنجا نزد فردی از خاندان شیبانی کاشان به اسم محمدعلی خان، که مقاطعه کاری می کرد، به کار مشغول شد و در ضمن کار به تحصیل زبان روسی و ادبیات آن پرداخت. وی توانست در پرتو تلاش و جدیت خود صاحب ثروتی شود و خود به مقاطعه کاری بپردازد. پس از کسب درآمد کافی از تفلیس راهی ولادی قفقاز شد و در «ترخان شوره»، مرکز حکومت داغستان، مقیم شد و تا پایان عمر در همان جا زیست. در روزگار ناصری او کوشید تا با قلم خود به بیداری مردم یاری رسان باشد. در نوشته های خود به روشنگری پرداخت، معایب استبداد و لزوم مشروطه را بیان می کرد. پس از پیروزی مشروطه خواهان از طرف مردم آذربایجان نماینده ی دوره ی اول مجلس شورای ملی شد ولی به رغم وعده های اولیه از رفتن به تهران خودداری کرد، اقوال چندی درباره ی نپذیرفتن نمایندگی از طرف او بیان می شود. اسماعیل یکانی دوستی او با میرزا علی اصغر خان اتابک و حمله ی آزادی خواهان به وی را دلیل نپذیرفتن نمایندگی از طرف او می دانند، زیرا نمی خواست همسو با مخالفان اتابک باشد. صادق مستشار الدوله و سید حسن نقی زاده علت را در پیری و کم سویی چشم وی دانستند و جمعی را باور بر این است که به علت تکفیر عده ای از روحانیون و تحریم خوانش همین کتاب از طرف شیخ فضل الله نوری، به نوعی ناراضی و معترض بود و همین را بهانه ی نیامدن به تهران کرد. احمد کسروی با پیگیری او در انجام کار محافظه کار بودنش را دلیل رد نمایندگی می داند. به هر حال، براساس گواهی دوستان و نزدیکان، وی مسلمانی پاک اعتقاد بوده و به سفر کعبه نیز رفته است. از خلال آثارش وی مردی میهن پرست، دیده می شود. در اواخر عمر بینایی اش کاستی گرفت و برای درمان راهی برلین شد، وی در ۱۳۲۸ (یا ۱۳۲۹ قمری) در تمرخان شوره، دیده بر جهان بست. از او فقط یک فرزند دختر، به اسم صونا، بر جای ماند. در این کتاب مواردی وجود دارد که ممکن است باعث پاره ای سوء برداشت ها شود، طالبوف از آنجا که تا حدودی به سبب نوشته هایش مورد طعن پاره ای از روحانیون هم عصرش قرار داشته، در کتاب خود گاه با انتقاد از آنان یاد کرده و گاه نیز به تحقیر از روحانیون با لفظ ملا اسم برده است. اگر چه کلمه ی ملا در لغت یعنی بسیاردان و با دانش، با توجه به دوران پر از کشاکش مشروطه، می توان این موارد را نوعی درگیری قلمی دانست.