کتاب شرط وجود وارث در تحقّق ارث در حقوق ایران و فقه اسلامی محسن جعفری بهزادکلایی نشر دانشگاه امام صادق (ع)

یکی از مباحث مهم فقهی و حقوقی که مورد ابتلاء مردم و معرکه‌ آراء فقها و حقوقدانان می‌باشد مبحث ارث است که از قواعد سنتی و نسبتاً پیچیده‌ای تبعیت می‌کند و ابهامات و دشواریهایی در آن دیده می‌شود. قواعد ارث در کشورهای مختلف با فرهنگ و مذهب و سنتهای مردم گره خورده و از این رو برخی از قواعد آن را نمی‌توان با عقل و منطق توجیه یا به آسانی اصلاح کرد. به‌هرحال یکی از موضوعاتی که در باب ارث مطرح و بررسی می‌شود شرط وجود وارث در تحقق ارث است؛ یعنی برای اینکه ارث تحقق پیدا کند و مالی به‌عنوان ارث به کسی برسد، وارث باید در زمان فوت مورث موجود باشد. این قاعده که به ظاهر ساده می‌نماید دارای ابهامات وپیچیدگیهایی است. مثلاً این سؤال مطرح می‌شود که حمل در چه زمانی موجود تلقی می‌شود و با چه شرایطی ارث می‌برد؛ بویژه آغاز وجود جنین آزمایشگاهی که نطفه او خارج رحم منعقد شده چه تاریخی است یا زنده به دنیا آمدن که شرط ارث بردن حمل است، در مورد جنین آزمایشگاهی چگونه احراز می‌شود؛ یا اگر وارثی در زمان فوت مورث غایب مفقودالاثر باشد آیا ارث می برد یا نه؛ یا اشخاصی که خویشاوندی نزدیک با یکدیگر دارند و به علت حادثه‌ای مانند زلزله یا غرق کشتی یا سقوط هواپیما فوت کرده‌اند و تقدم و تأخر زمان فوت آنان مشخص نیست آیا از یکدیگر ارث می‌برند یا نه. اینها مسائلی است که در کتب فقهی و حقوقی با رویکرد جدید و تطبیقی مورد بحث مشروح و کافی واقع نشده و بویژه مسائل مستحدثه کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. اهمیت کتاب حاضر در این است که کلیه مسائل مربوط به شرط وجود وارث در تحقق ارث را مورد بررسی تحلیلی و علمی قرار داده است. کتاب به بررسی مسائل سنتی و قدیمی اکتفا نکرده بلکه به مسائل جدید روز نیز پرداخته است؛ چنانکه راجع به آغاز وجود جنین آزمایشگاهی و حکم تشکیل جنین بعد از فوی صاحب "گامت" (اسپرم یا تخمک) پرداخته و حکم وراثت این‌گونه جنین را روشن کرده است؛ یا در زمینه فوت متوارثین بر اثر سقوط هواپیما یا تصادم اتومبیل یا سقوط آسانسور که در فقه مطرح نبوده بررسی و اظهارنظر کرده و ابهامات موجود را در حد امکان رفع نموده است. مؤلف از منابع حقوقی و فقهی گسترده‌ای بهره برده و در زمینه فقهی نه تنها در منابع فقه امامیه بلکه از کتب فقه اهل سنت هم استفاده کرده و کتاب ارزنده‌ای فراهم آورده که هم از لحاظ علمی و هم از جنبه‌ی عملی سودمند است.