کتاب نفائس العرفان نشر انتشارات جامی

سفرها بر سه گونه‌اند و چهارمی ندارند. و حق تعالی آن‌ها را چنین اثبات کرده است، سفری از نزد او و سفری به سوی او و سفری در او. و این سفر در او همان سفر سرگردانی و حیرت است. هرکس از نزد او سفر کند، ربح و سود او همان است که یافته و این همان سود او محسوب می‌شود. و هرکس در او سفر کند، جز خود او را سود نکند. دو سفر اولی را غایتی است که به آن می‌رسند و برای آن توشه برمی‌گیرند و سفر سرگردانی را غایتی نیست و طریقی که مسافران در آن گام می‌زنند، دو طریق است. طریقی در خشکی و طریقی در دریا. خداوند گوید: «هوالذی یسیرکم فی البر والبحر. اوست که شما را در خشکی و در دریا سیر می‌دهد» .

در این جا نکته‌ای است، حق تعالی خشکی را بر دریا مقدم داشته و به مقدم داشتن آن توجه نموده تا مبادا چنین دانسته شود که دریا را بر خشکی برتری داده است. و در دریا سفر نمی‌شود مگر به سبب ضرورتی. درحالی که عمربن خطاب گوید: اگر آیه‌ی «هوالّذی یسیرکم فی البر والبحر» نبود هرکس را که در دریا سفر می‌کرد، وی را با شلاق می‌زدم و اگر اشاره به ترک سفر نبود، در قرآن کریم در همین رابطه می‌خوانیم: «ان فی ذلک لآیات لکل صبارشکور. و در این برای هر شکیبایی شکرگزار، عبرت‌هایی است»[۴۴] . این آیه در این زمینه برای ما کفایت‌کننده است. بنابراین، گوییم: هیچ‌یک از این سه، سفر نخواهد بود مگر آن که صاحب این سفر در خطری خواهد افتد. مگر آن که این سفر محمول شود مانند سفر شبانه، تا آن جا که هر سفری دارای مقیاسی است که چون آن را مراعات کند، نجات یابد و در غیر این صورت دارای خطر است. از آن جا که مبدأ وجود، حرکت است، و در آن سکوت وجود ندارد. زیرا اگر دچار سکون شود، به اصل خود بازخواهد گشت که همان عدم است. پس همواره سفری ابدی در عالم عِلوی و سفلی و حقایق الهی وجود خواهد داشت. و نیز همواره سفری در جریان است که از آن جا نزول ربانی به آسمان دنیاست و استواء به آسمان آید و موجب تنزیل می‌شود که هر نوع مماثله و تشبیه را نفی می‌کند.

ولی عالمِ علوی همواره دارای افلاک دائره‌ای است که آرامش ندارد و اگر آرامش پذیرد هستی باطل می‌شود و نظام عالم به پایان خواهد رسید. جاری بودن کواکب در افلاک نیز دارای سفر است و ماه نیز دارای منازل و حرکاتِ ارکان چهارگانه‌ای است که این حرکات دارای مولّداتی در هر دقیقه است که از تغییر و دگردیسی در هر نفسی برخوردار است. درحالی که سفر افکار در محمود و مذموم است. و سفر انفاس از متنّفس و سفر ابصار در مبصرات و بیداری و خواب و عبور آن از عالمی به عالم دیگر از روی اعتبار است و همه‌ی این سفرها بدون شک نزد هر عاقلی پذیرفته شده است و پاره‌ای از آنان به عالم اجسام می‌روند، آن هم از وقتی که خداوند آن را آفریده است، در نزول قرار گرفته است و همواره در خلائی است که برای آن نهایتی نیست و در حقیقت همواره در سفری ابدی ـ از وقت پیدایش ما و پیدایش اصول ما ـ بوده است و برای آن نهایتی نیست. و چون منزلی برای تو دست دهد، درباره‌اش آن خواهیم گفت که آن غایتی است که برای تو راه‌های دیگری گشوده شده است. از آن توشه می‌گیری و باز می‌گردی. منزلی از آن نخواهد بود که در آن تشرف یابی جز آن که می‌توان گفت همان غایت توست. و چون به آن نایل شوی، در آن توقف مکن و چون از آن کوچ کنی، چه بسا در اطوار مخلوقات سفر کنی و به آن جا می‌رسی که خونی در پدرت و مادرت شوی و برای تو با یکدیگر گرد آمدند و پس از آن منی به راه خواهد افتاد و از آن صورت علقه به مضغه و به استخوان می‌رسی و پس از آن بر استخوان، گوشت روییده می‌شود.

پس از آن وارد نشئه‌ی دیگری می‌شوی. و سرانجام به دنیا پا می‌گذاری و به دوران طفولیت خود می‌رسی و از طفولیت به جوانی و از جوانی به پیری و از پیری به کهولت و از کهولت به زمینگیری تا آن جا که به نهایت عمر خواهی رسید و از آن جا به برزخ و در برزخ سفر می‌کنی تا به حشر می‌رسی و چون دوره‌ی حشر رسد به سوی صراط می‌روی که نهایت آن به بهشت و یا دوزخ پایان می‌یابد. اگر لایق آن باشی به دوزخ می‌روی و اگر لایق آن نباشی از دوزخ به بهشت می‌روی و از بهشت به مرحله‌ی رؤیت. همواره در این میان در رفت و آمد خواهی بود و در دوزخ نیز میان صعود تا هبوط و از هبوط به صعود می‌رسی. چون جدا شدن گوشت در دیگ که بر روی آتش است.

-از متن کتاب-