کتاب جوهر ناب مدیریت استراتژیک شرکت چاپ و نشر بازرگانی

ئوری بازی، یک تئوری ریاضی در زمینه رفتار استراتژیک است که ـ به عنوان یک مکمل برای تئوری تصمیم ـ وضعیت‌هایی را تجزیه و تحلیل می‌کند که در آنها نیاز به تصمیم‌گیری است. به زبان ساده، این تئوری، استراتژی‌های تعاملی و به تبع آن، استراتژی‌های دارای وابستگی متقابل افراد رقابت‌کننده را بررسی می‌کند. البته این تئوری همچنین به موضوعات تعامل و ارتباطات می‌پردازد: هرچه بیشتر درباره عدد طرف مقابل خود بدانید، بهتر می‌توانید در پاسخ به رفتار به نمایش گذاشته شده توسط وی واکنش نشان داده و عمل نمایید. هدف از تئوری بازی، یافتن استراتژیی است که با استفاده از آن می‌توان به نتیجه بهینه در یک وضعیت مورد نظر دست یافت. لازم نیست که آن استراتژی حتماً جبری باشد بلکه می‌تواند با استفاده از احتمالات نیز کار کند. در طول تاریخ دانشمندان در آغاز کارشان، بر بازی‌های با جمع صفر تمرکز کرده‌اند و سپس تمرکز خود را بر روی بازی‌های با جمع غیر صفر قرار داده‌اند و تئوری بازی مبتنی بر همکاری و مبتنی برعدم همکاری را تدوین کرده‌اند. «جان فون نیومان» نخستین کسی بود که مطالبی را در ۱۹۲۸ به تئوری بازی افزود و حداکثر کردن مجموعه‌ای از حداقل‌ها را اثبات کرد. او در ۱۹۴۴ با همکاری «اسکار مورگنسترن» کتابی به نام «تئوری بازی‌ها و رفتار اقتصادی» را منتشر کرد که تئوری بازی را به‌عنوان یک علم مستقل تثبیت کرد. در دهه ۱۹۵۰، «جان نش» معادله‌ای را برای بازی‌های دو نفره به وجود آورد که هم‌اکنون به «معادله نش» معروف است و به خاطر همان هم جایزه نوبل اقتصاد را در ۱۹۹۴ دریافت کرد. لزومی ندارد که مفهوم بنیادی تئوری بازی را به شیوه‌ای کاملاً ریاضی درک کنیم: ویژگی‌های اصلی آن را به صورت کیفی نیز می‌توان انتقال داد. برای شروع کار، ایجاد درک پایه از یک بازی استراتژیک اهمیت دارد: * موقعیت‌های استراتژیک به شکل یک بازی مدلسازی می‌شوند. * قواعد بازی تعیین می‌کند که چه کسی می‌تواند چه کاری را در چه زمانی انجام دهد. * دو بازیکن یا بیشتر وجود دارند که منافع و علایق آنها اساساً در رقابت با یکدیگر است. * استراتژی یک بازیکن، برنامه‌ای در این مورد است که آن بازیکن چه نوع اقدامی را انتخاب خواهد کرد تا بتواند به هرگونه موقعیت امکان پذیر وارد شود. * فایده یا زیانی که در اثر یک موقعیت به یک بازیکن داده می‌شود، پاداش یا بازده نام دارد. * همه بازیکنان منطقی هستند و تلاش می‌کنند در هر موقعیتی به بالاترین مطلوبیت ممکن دست یابند. * در صورت روبه رو شدن با استراتژی‌های حریف، بهترین واکنش، آن واکنشی است که بازده ما را حداکثر می‌کند. این مفاهیم پایه برای همه ما آشنا هستند، زیرا در بازی‌هایی نظیر بلک جک و منوپولی وجود دارند. این‌گونه بازی‌ها معمولاً مبتنی بر موقعیت‌های استراتژیک ساده هستند، در حالی که بازی‌هایی که حتماً باید در چارچوب‌های اقتصادی یا سیاسی مدلسازی شوند، پیچیده‌تر هستند. چند جفت مفهومی بسیار مهم در تئوری بازی وجود دارند که به ایجاد ساختار موقعیت در هر بازی کمک می‌کنند. آنها نقش بنیادی در درک پایه دارند و در اینجا به شرح آنها می‌پردازیم. بازی‌های با جمع صفر دو نفره که در بالا گفته شد، بازی‌هایی هستند که در آنها یکی از بازیکن‌ها چیزی را می‌برد که بازیکن دیگر، آن را از دست داده است. در این حالت، همکاری یا عدم همکاری، محلی از اعراب ندارد: از نظر ساختاری، این حالت، ساده‌ترین شکل بازی است (مثل شیر یا خط و غیره). ارتباطات را می‌توان کاملاً قطع کرد، زیرا بردن، همه آن چیزی است که برای هر دو بازیکن اهمیت دارد. در این حالت، قاعده حداکثر کردن حداقل‌ها، راه‌حل بهینه را در معادله به وجود می‌آورد تا بتوان از آن در همه موقعیت‌های تصمیم‌گیری استفاده کرد: حداکثر کردن حداقل پاداش قابل دستیابی. در بازی‌های با جمع غیر صفر، بازیکنان می‌توانند موقعیت خود را از رهگذر همکاری بهبود دهند ولی از رهگذر عدم همکاری نیز می‌توانند سود خود را بیشتر و بیشتر کنند. در عالم واقع، بازیهای با جمع غیر صفر، نوعاً شکل غالب بازی‌ها هستند و جاذبه آنها به دلیل رفتار مبتنی برعدم همکاری موجود در آنهاست. برای دستیابی به معادله‌های پایدار، اعتماد میان بازیکنان عامل تعیین کننده است. البته براساس تئوری بازی، بازیکنان منطقی هستند و اعتماد قاعدتاً راه‌حل منطقی نیست: هنگامی که به سراغ بررسی معضل زندانی برویم، این مشکل حل خواهد شد. رفتار مبتنی بر عدم همکاری بازی‌های با جمع غیر صفر را از هم متمایز می‌کنیم و آنها را به دو دسته تقسیم می‌کنیم: استراتژی‌های تهاجمی که هدف از آنها کسب یک مزیت ناعادلانه است و استراتژی‌های کور که تابع اصل تصادفی بودن هستند.