کتاب برنامه ریزی توسعه دانشگاهی اثر محمد یمنی دوزی سرخابی نشر انتشارات دانشگاه شهید بهشتی

برنامه‌ریزی توسعۀ دانشگاهی، مفهومی پربعد و در عین حال بحث برانگیز است. پربعد است زیرا دانشگاه به‌مثابه یک سازمان پیچیده، ابعاد گوناگون آموزشی، پژوهشی، خدماتی، علمی، اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی، سیاسی و.... دارد. و «برنامه‌ریزی کردن»، در مفهوم کلاسیک آن، برای این ابعاد با درک کلیت سازمان دانشگاه، آن هم در بستر بسیار پیچیده‌ای که در آن قرار دارد (محلی، ملی، منطقه‌ای، جهانی)، ناممکن و مسئله‌برانگیز است؛ مگر این‌که در مفهوم برنامه‌ریزی بر اساس نقد این مفهوم و با توجه به واقعیت‌های موقعیت‌های دانشگاهی تغییرات اساسی ایجاد شود. بحث‌برانگیز بودن برنامه‌ریزی توسعۀ دانشگاهی، در عین حال که به مفهوم اولیۀ «برنامه‌ریزی» مرتبط است، با مفهوم بحث‌برانگیز توسعه (رشد به‌مثابه توسعه، توسعۀ پایدار، توسعۀ درون‌زا، توسعۀ علمی، توسعۀ پژوهشی، گسترش آموزش‌ عالی و...) نیز مربوط می‌شود. بنابراین آنچه در حوزۀ برنامه‌ریزی توسعۀ دانشگاهی تأمل‌برانگیز است، اساساً مفهوم «برنامه‌ریزی» است، به‌طوری که دیگر نمی‌توان از برنامه‌ریزی به‌مثابه یکسری اقدامات از قبل تعیین شده نام برد، بر پیش‌بینی و دقت در آن تأکید کرد، و راهبرد را به معنی ارائۀ گام به گام اقدامات تحقق اهداف درنظر گرفت؛ این مفاهیم بر اساس تفکر انتقادی نیازمند تغییرات اساسی‌اند. برنامه‌ریزی به مفهوم رایج آن، در حوزۀ آموزش عالی و حتی دیگر حوزه‌ها، نوعی نگاه قالبی از ایجاد تغییر در سازمان دانشگاه ارائه می‌دهد: اقدامات مرحله‌ای بر اساس چارچوب مشخص از قبل تعیین شده برای دسترسی به اهدافی که آن‌ها نیز از پیش تعیین شده‌اند و بر اساس تشخیص و سنجش نیازها و «پیش‌بینی» آینده. محصول این اقدامات یعنی «برنامه» نیز به صورت سندی در نظر گرفته می‌شود که تمام عملیات اجرایی در آن بسان قالبی ریخته می‌شود؛ موقعیت‌های آموزش عالی و دانشگاهی در عصر کنونی چنین رویکردی را پس می‌زنند. کتاب برنامه‌ریزی توسعۀ دانشگاهی: نظریه‌ها و تجربه‌ها، دوازده سال پیش با تأمل نقادانه بر اقدامات برنامه‌ریزی دانشگاهی نگاشته شده است. اگرچه در زمان نگارش کتاب به مفهوم رایج برنامه‌ریزی دانشگاهی و ضرورت ایجاد تغییرات در این مفهوم، با درک واقعیت‌های موجود اشاره می‌شد، امروز با قاطعیت می‌توان گفت که تصور خطی از برنامه‌ریزی، حتی در نوع «استراتژیک» آن، نه تنها امکان تغییر و تحول «همه‌جانبه‌نگر» در دانشگاه‌ها را فراهم نمی‌آورد، بلکه توانایی خلاقیت آن‌ها را به شدت محدود می‌کند، اگر نگوییم از بین می‌برد؛ بر این اساس است که خلاقیت مفهومی است که از آن‌گاه به‌عنوان جایگزینی برای واژۀ برنامه‌ریزی یاد می‌شود. به همین دلیل است که می‌توانیم از ناکارآمدی مفاهیم برنامه‌ریزی، مدیریت، (در مفهوم کلاسیک و خطی آن‌ها)، سخن بگوییم، ناکارآمدی‌ای که نیازمند بررسی و تحلیل رخدادهای موقعیت‌های پیچیدۀ دانشگاهی است؛ که امید است در نوشتۀ دیگری انجام گیرد. کتاب حاضر شامل سه بخش است. در بخش اول مسئله‌شناسی موضوع بررسی می‌شود؛ بخش دوم بیشتر مبانی نظری برنامه‌ریزی توسعۀ دانشگاهی را دربرمی‌گیرد و بخش سوم به بررسی مقایسه‌ای وضعیت برنامه‌ریزی توسعۀ دانشگاهی در چند دانشگاه کشورهای صنعتی پیشرفته می‌پردازد، که نگارنده تجاربی در آن دانشگاه‌ها داشته است.