کتاب هری پاتر و جام آتش نوشته جی.کی رولینگ

جادو و قوه تخیل؛ وسیله‌ای برای برانگیختن کنجکاوی مخاطب

جادو و جادوگری؛ مفهومی که قرن‌هاست هرکجا که مطرح شود، کنجکاوی بشر را بر می‌انگیزد. پدیده‌ای مرموز که اگرچه اکنون و در دهه‌های اخیر، کمتر مورد توجه قرار گرفته، اما با این حال هزاران سال است که بشر از خود و اطرافیانش می‌پرسد که جادو چقدر می‌تواند واقعیت داشته باشد؟

جوانا کاتلین رولینگ، روی این حس کنجکاوی انسان دست می‌گذارد، قوه تخیل انسان را که علاقه‌مند به ماجراجویی و تنوع طلبی و دیدن خرق عادت است، مورد هدف قرار می‌دهد و با خلق داستانی کاملا امروزی و انسانی مخاطب را با خود همراه می‌کند. نکته اصلی در مورد مجموعه هری پاتر این است که رولینگ، با شخصیت‌هایی که خلق می‌کند، روی تصور عموم در مورد جادوگری خطی قرمز می‌کشد. تصوری که اصولا جادوگران را انسان‌هایی عجیب و غریب با رویکرد و شخصیتی عمدتا منفی نشان می‌دهد، تقریبا جایی در قصه رولینگ ندارد.

اگر نمونه‌های مختلف را در ادبیات دنیا به خاطر آورید، خواهید دید که جادوگر معمولا (و نه همیشه) شخصیتی منفی با نقش آفرینی منفی در داستان‌ها داشته است. قصه در هری پاتر اما متفاوت است. جامعه جادوگری که رولینگ ترسیم می‌کند، هم انسان‌هایی سیاه و هم انسان‌هایی خاکستری را شامل می‌شود. اغلب شخصیت‌های داستان هری پاتر، انسان‌هایی معمولی‌اند که هریک می‌توانند ویژگی‌های مثبت یا منفی شخصیتی داشته باشند و این خود بر باورپذیر بودن داستان افزوده و مخاطب را با داستان همراه می‌کند.

ماجرای هری پاتر چیست؟

نویسنده، مردم را در داستان هری پاتر به دو بخش جادوگر و غیر جادوگر (ماگل/مشنگ) تقسیم می‌کند. داستان با روایت این موضوع آغاز می‌شود که سه نفر، قصد دارند کودکی را که پدر و مادرش دچار حادثه‌ای شده‌اند، به خاله و شوهرخاله غیر جادوگر‌ش، بسپارند. پس از پرداختن یک فصل کوتاه در مورد آن شب خاص، داستان، هری پاتر یازده ساله را نشان می‌دهد. هری پاتر، پسری که زنده ماند، در خانه خاله‌اش و تمام چالش‌هایی که با خاله، شوهرخاله و پسرخاله‌اش دارد زندگی می‌کند. پسر یازده ساله‌ای که پدر و مادر خود را از کودکی از دست داده است. نویسنده با وضعیتی که از او نشان می‌دهد، ابتدا حس ترحم مخاطب را بر می‌انگیزد، بعد در خلال داستان جذب او می‌شود و در نهایت به این شخصیت علاقه‌مند می‌شود. تا جایی که مخاطب با او در مشکلاتش احساس هم‌دردی می‌کند، در شرایط سخت نگرانش می‌شود و با شاد شدن او می‌خندد. این نشان می‌دهد که رولینگ به خوبی توانسته مخاطب را با خود همراه کند و احساسات مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد.

هاگوارتز، آزکابان و وزارت سحر و جادو

بخش عمده داستان هری پاتر در مجموع هفت کتاب در مدرسه علوم و فنون جادوگری هاگوارتز می‌گذرد. درواقع هفت کتاب مجموعه هری پاتر، هریک یک سال از زندگی و تحصیل هری پاتر و دوستانش را در این مدرسه نشان می‌دهد. رولینگ مانند یک معمار، بنای مدرسه‌ای را در ذهن می‌سازد، که محبوب تمامی دانش آموزانش، است. از شخصیت اصلی داستان، هری پاتر، نوجوانی که در کودکی پدر و مادرش را از دست داده و با خاله و شوهرخاله نامهربانش زندگی می‌کند و همینطور شخصیت منفی داستان، تام ریدل یا همان لرد ولدمورت، که بارها در داستان از علاقه‌اش به هاگوارتز می‌گوید. مدرسه‌ای رویایی با جو فوق العاده‌اش، با مسابقات ورزشی نظیر کوییدیچ و هیجان رقابت گروه‌های چهارگانه مدرسه و کلاسهای عجیب و غریب. اینکه هاگوارتز مدرسه‌ای شبانه روزی است، باعث می‌شود مانند اغلب مدارس شبانه روزی در سراسر دنیا، دانش‌آموزان دوستان به مراتب صمیمی‌تری نسبت به فضای بیرون از مدرسه بیابند. دوستانی که در شادی و غم همراه یکدیگر هستند و این علاقه آنها را به هاگوارتز بیش از پیش می‌کند. رولینگ با ذکاوت بسیار چنین فضایی را ترسیم می‌کند و مخاطب را به جایی می‌رساند که آرزو کند که ای کاش من هم در هاگوارتز درس می‌خواندم.

از دیگر مکان‌های خاصی که در طول داستان‌های هری پاتر، رولینگ به معرفی‌شان می‌پردازد، وزارت سحر و جادو، جایی برای کنترل و حکومت بر جامعه جادوگری و همینطور زندانی مخوف به نام آزکابان است. زندانی که مخوف‌ترین خلافکاران دنیای جادوگری را به خود می‌بیند. نکته طعنه آمیز در ارتباط با آزکابان، نگهبانان آن هستند که نامشان به فارسی، دیوانه ساز ترجمه شده است. شخصیتی که رولینگ از دیوانه‌سازها ترسیم می‌کند، موجوداتی ترسناک و پلید هستند که می‌تواند طعنه‌ای باشد به این موضوع که آزکابان که باید جایی برای اجرای قانون باشد و نگهبانانش به نوعی مجری آن، چندان بویی از اخلاق و انسانیت نبرده است.

هری، دامبلدور و لرد ولدمورت؛ نمودهای یک شخصیت پردازی قوی

بی تردید از نقاط قوت داستان، شخصیت پردازی نسبتا قوی آن است؛ درواقع رولینگ به خوبی می‌داند برای جذب مخاطب باید شخصیت‌هایی واقعی خلق کند. شخصیت‌هایی که هریک نقص‌های خودشان را دارند. هری پاتر هرگز شاگرد ممتازی برای مدرسه نیست. او چهره فوق العاده‌ای هم ندارد و حتی تا حدی قانون شکن است. اما رولینگ کاری می‌کند که این شاگرد متوسط اما خاص هاگوارتز، خواننده را با خود همراه کند، به طوری که هر لحظه خواننده نگران هری پاتر و اتفاقاتی است که برای او می‌افتد. در کنار هری، شخصیت بهترین دوستانش، هرمیون گرنجر و رونالد ویزلی هستند که بار پیش بردن قصه را در کنار شخصیت اصلی به دوش می‌کشند؛ این دو به نوعی می‌توانند مکمل هری باشند. البته هرچقدر هری پاتر در دنیای جادوگری، خصوصا به واسطه اتفاقاتی که در گذشته‌اش رخ داده، انسان خاصی است و هرمیون دختری باهوش و درس‌خوان و زرنگ است، رونالد ویزلی به مراتب انسان معمولی‌تر و حتی ضعیفتر از دو دوست دیگرش است؛ اما با این حال در چند مورد همین شخصیت معمولی، سرنوشت قصه(به خصوص در کتاب آخر مجموعه) را تغییر می‌دهد.

در مورد شخصیت‌های دیگر داستان، جایی که نویسنده برای هر شخصیت تاریخچه‌ای طراحی کرده است و این تاریخچه را به فراخور پیشرفت قصه به مخاطب نشان می‌دهد. نویسنده به این وسیله در حقیقت، شخصیت آنها را تحلیل کرده و این موضوع کمک می‌کند تا اتفاقاتی که برای هر شخصیت می‌افتد، برای مخاطب طبیعی به نظر برسد. شخصیت‌هایی مانند سیریوس بلک، یا سیوروس اسنیپ و یا حتی شخصیت تام ریدل-لرد ولدمورت، با اطلاعاتی که خواننده از این شخصیت‌ها در طول داستان پیدا می‌کند، بهتر و بیشتر می‌تواند با داستان ارتباط برقرار کند.

شخصیت محوری دیگر داستان، مدیر یا به نوعی معلمی بزرگ و تاثیرگذار در زندگی هری پاتر، آلبوس دامبلدور، مدیر هاگوارتز است. دامبلدور که از مهمترین شخصیت‌های دنیای جادوگری داستان هری پاتر به شمار می‌رود، شخصیتی است دانا، پایبند به اصول اخلاقی و در عین حال قدرتمند است. قدرتی که او را از تواضع دور نمی‌کند.

در این میان، شخصیت سیاه داستان، که تقابل هری پاتر با وی، تقابل سنتی خیر و شر را به یاد می‌آورد، از دیگر شخصیت‌های کلیدی داستان به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد که نویسنده پس از شخص هری پاتر، بیشترین وقت را صرف طراحی و آفرینش دو شخصیت قدرتمند داستان، یعنی آلبوس دامبلدور و لرد ولدمورت کرده باشد. نکته جالب در مورد شخصیت پردازی رولینگ تکنیک‌های متفاوتی است که او به درستی در پیش می‌گیرد؛ وی از ابتدای ورود هری پاتر به هاگوارتز، در طول کتاب اول از زبان شخصیت‌های اصلی و فرعی، لرد ولدمورت را در ذهن مخاطب می‌سازد. درواقع بر خلاف دامبلدور که در ابتدای قصه به مخاطب معرفی می‌شود، ولدمورت رفته رفته از مکالمه بین شخصیت‌ها برای مخاطب ترسیم می‌شود. مکالماتی معمولا سراسر ترس و وحشت که ناشی از جنایاتی است که ولدمورت در گذشته انجام داده است. این موضوع باعث می‌شود که مخاطب بیشتر و بیشتر کنجکاو دیدن لرد ولدمورت باشد و داستان را با اشتیاق هرچه بیشتر دنبال کند.

غول‌های شش متری، اژدها و جن‌ها؛ همه آن موجودات عجیب و غریب

نکته دیگر انواع موجوداتی است که در طول داستان سهمی هرچند کوچک در پیشبرد قصه ایفا می‌کنند. شاید مهمترین این موجودات انواع جن‌هایی باشند که هریک به فراخور داستان وارد قصه می‌شوند. از دابی، جن خانگی گرفته، تا جن‌های بانک گرینگوتز که طبیعتا خاص‌ترین موجودات غیر انسان در کتاب هری پاتر هستند. آنچه که مشخص است، نویسنده زمان قابل توجهی را برای طراحی هریک از این موجودات و نقششان در داستان، سپری کرده است و به شکل مناسبی هریک از آنها در پیشبرد داستان ایفای نقش می‌کنند.

همچنین در ارتباط با غول‌ها، نکته جالب شخصیت هاگرید است. شکاربان هاگوارتز که شدیدا مورد اعتماد آلبوس دامبلدور است؛ او که یکی از همان سه نفری است که هری نوزاد را در ابتدای قصه به خاله و شوهرخاله‌ش تحویل می‌دهد، در یازده سالگی به دستور دامبلدور، دعوتنامه حضور هری را در هاگوارتز برای او می‌برد و هری را در اولین روزهای ورود به جامعه جادوگری همراهی می‌کند. هاگرید که از شخصیت‌های مورد علاقه هری در طول داستان است، پیشینه جالبی دارد. او جثه‌ای به مراتب بزرگتر از یک انسان عادی دارد، قدی بسیار بیشتر از دو متر و هیکلی غول آسا؛ در اوایل داستان مشخص می‌شود که هاگرید حاصل ازدواج یک مرد جادوگر با یک غول ماده بوده است و این ارتباط در کتاب‌های آخر پای غول‌ها را به داستان باز می‌کند.

در طول قسمتهای مختلف کتاب، موجودات دیگری نیز مانند اژدها، هیپوگریف، تسترال‌ها، سگ سه سر و... وجود دارند که هریک نیز ماجرای جالبی دارند.

در مورد نویسنده

ماجرای شکلگیری داستان هری پاتر در ذهن رولینگ نیز جالب است. وی که از کودکی به نوشتن علاقه‌مند بوده است و اولین داستانش را در سن پائین(شش سالگی) نوشته، به خواست خانواده‌اش فرانسه می‌خواند تا مترجم شود. این آشنایی او با زبان و کشور فرانسه خواندن نیز در قسمتهای کوچکی از داستان به خصوص در قسمت چهارم کتاب، خود را نشان می‌دهد. نکته جالبتر این است که در کودکی نام خانوادگی هم‌بازی جوانا، پاتر بوده است. خود رولینگ می‌گوید اولین جرقه‌های داستان هری پاتر در ذهنش زمانی می‌خورد که با قطار از منچستر به لندن می‌رفته است. او می‌گوید که تمام مسیر را به این فکر می‌کرده است که که هاگوارتز چگونه مدرسه‌ای می‌تواند باشد و وقتی او به خانه رسیده، بسیاری از شخصیت‌های در ذهنش جان گرفته‌اند. ماجرای فروش اولین نسخه از کتاب‌های هری پاتر هم که از آن سخن فراوان در وبسایت‌های مختلف به میان رفته است. رولینگ که به مشغول تدریس فرانسه در مدارس بوده، از قِبَل فروش تنها اولین نسخه هری پاتر، به چنان ثروتی می‌رسد که تدریس را رها می‌کند تا صرفا به نویسندگی بپردازد و بعدها با فروش سایر نسخه‌ها به ثروتمندترین زن انگلستان تبدیل می‌شود.

رولینگ بعد از اتمام مجموعه هری پاتر، کتاب‌های دیگری نیز نوشته است، که به وضوح هیچکدام از آنها به شهرت و محبوبیت هری پاتر نرسیده‌اند. چند مورد از این کتابها داستان‌هایی در حاشیه ماجرای هری پاتر هستند که معروف‌ترین آن‌ها که در سال نمایشنامه‌ای هم بر اساس آن روی صحنه رفت، هری پاتر و فرزند نفرین شده بود که داستانش به 19 سال بعد از جریان‌های آخرین کتاب هری پاتر می‌پردازد.

آثار جی کی رولینگ به طور کلی عبارت‌اند از:

- هری پاتر و سنگ جادو

- هری پاتر و تالار اسرار

- هری پاتر و زندانی آزکابان

- هری پاتر و جام آتش

- هری پاتر و محفل ققنوس

- هری پاتر و شاهزاده دورگه

- هری پاتر و یادگاران مرگ

- جانوران شگفت‌انگیز و زیستگاه آن‌ها (مکمل مجموعه هری پاتر)

- کوییدیچ در گذر زمان (مکمل کتاب هری پاتر)

- قصه‌های بیدل نقال

- هری پاتر و فرزند نفرین‌شده (طرح کلی داستان؛ نمایشنامه‌ای بر اساس آن توسط جک تورن نوشته و اجرا شد)

- داستان‌های کوتاهی از قدرت، سیاست و اشباح مزاحم در هاگوارتز

- خلأ موقت

- مجموعه کورمورن استرایک

- آوای فاخته (با نام مستعار روبرت گالبریث)

- کرم ابریشم (با نام مستعار روبرت گالبریث)

و...

گفتنی است از جوایزی که رولینگ به عنوان نویسنده کتاب‌های هری پاتر دریافت کرده است می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جایزه کتاب کودک سال بریتانیا برای کتاب هری پاتر و سنگ جادو و هری پاتر و زندانی آزکابان در سال‌های 1998 و 1999
• جایزه کتاب سال بریتانیا به عنوان نویسنده سال بریتانیا در سال 2000
• جایزه کتاب سال بریتانیا برای کتاب هری پاتر و شاهزاده دورگه در سال 2006
• جایزه هانس کریستیان آندرسن در سال 2010

لازم به ذکر است که فیلم‌های سینمایی مجموعه هری پاتر توسط کمپانی برادران وارنر ساخته شد. در تمامی این سری هفت گانه فیلم‌ها، دنیل رادکلیف در نقش هری پاتر ظاهر شد. پس از بارها نامزدی این فیلم‌ها در رشته‌های مختلف در اسکار، فیلم «هیولاهای خارق‌العاده و زیستگاه آن‌ها» به نمایندگی از دنیای «هری پاتر» موفق شد تندیس اسکار 2017 را برای رشته طراحی صحنه و لباس از آن خود کند.

مخاطب مجموعه هری پاتر چه کسانی هستند؟

بازه سنی مخاطبان هری پاتر بسیار وسیع بوده است. از نوجوانان 11-12 ساله تا افراد بزرگسال. استیفن کینگ، نویسنده مشخور آمریکایی از نمونه‌های بارز و مشهور یک مخاطب نسبتا مسن هری پاتر بوده است. با این وجود به نظر می‌رسد که مجموعه هفت گانه کتاب‌های هری پاتر، گزینه بسیار مناسبی برای تشویق و ترغیب نوجوانان به کتاب خواندن باشد. با توجه به وجود ترجمه‌های بسیار از مجموعه هری پاتر، بهترین ترجمه، مربوط به انتشارات کتابسرای تندیس ترجمه ویدا اسلامیه است.

لازم به ذکر است که برای خرید نسخه چاپی و یا دانلود  نسخه الکترونیکی و فایل PDF قسمت‌های مختلف رمان هری پاتر، و یا خواندن خلاصه هریک از سری کتاب‌ها می‌توانید به سایت فیدیبو مراجعه کنید.