کتاب طنزآوران جهان نمایش جلد 9 نشر گویا

پایان جنگ جهانی دوم سرآغاز جریان‌های تازه در عرصه اندیشه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی در اروپا می‌شود و در این رهگذر شاید «تئاتر» بیشترین بهره را می‌برد: «تئاتر نو»، «تئاتر نوین»، «تئاتر پیشتاز»، «ضد تئاتر» و دست آخر «تئاتر پوچی و پوچ‌گرا» (ابزورد)، عنوان‌هایی بود که منتقدان و نمایش‌نامه نویسان برای بیان ساختار و مضامین مورد نظر خود در این جریان تازه برگزیدند. از میان این همه: تئاتر پوچی یا پوچ‌گرا بیشتر از همه به مذاق همگی خوش آمده و بیشتر از همه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. از بکت تا یونسکو، از آدامف تا آرابال و... تا آلبی و پینتر و مرژوک و ... بسیاری از نمایش‌نامه‌نویسان بزرگ جهان را به این تئاتر منتسب می‌کنند. با همه اختلافی که میان این نویسندگان مشاهده می‌شود، بی‌شک باید گفت: جانمایه آثار همگی آنها طنزی است متفاوت نسبت به هر آنچه تاکنون به عنوان «طنز نمایشی» برشمرده‌ایم و نمونه‌هایی را هم ارائه داده‌ایم.

کمدی‌های منتسب به «تئاتر پوچی» با همه گونه‌گونی ساختاری و پس‌زمینه موضوعی، از وجوه مشترکی در فنون طنزپردازی برخوردارند:

یکم: پوچی، در واقع نگرشی مضحک، مسخره، مهمل و نامعقول به جهان است. پوچی با امور عادی از یک سو و امور غیرعادی از سوی دیگر سروکار دارد، همواره تخیلی است اما واقعی می‌نماید و موقعیت عرضه‌شده را تکرارشدنی و تعمیم‌پذیر می‌انگارد.

دوم:بزرگنمایی در کنار کم‌انگاری، مبالغه، تصرف در معنا و اغراق، از شیوه‌های بسیار معمول و قدیمی در طنزپردازی است. کم‌انگاری در مقابل بزرگنمایی قرار می‌گیرد و هرچه اغراق، حد اندازه هر چیزی را افزایش می‌دهد، کم‌انگاری موجب کوچک شدن می‌شود؛ قدرت، جلال و جبروت را به کوچکی و بی‌اهمیتی و معمولی بودن کاهش می‌دهد. طنزپرداز پوچ‌گرا این هر دو فن را در هم می‌آمیزد و پیاپی این و آن را در یک نمودار پاندولی (همچون حرکت پاندول ساعت) به کار می‌بندد. و این چنین است که موقعیت نمایشی در این تئاتر ساخته شده و هنوز پرداخته نشده واژگون می‌شود و ... و در انتها، به هنگامی که نمایش به پایان می‌رسد، حرکت پاندول همچنان به کار خود ادامه می‌دهد و گویی نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود.

سوم: طنز کنایی (irony)، کنایه نمایشی هنگامی است که مخاطب چیزی را می‌داند اما شخصیت‌های نمایش آن را نمی‌دانند، این ساده‌ترین شکل از کنایه است. اما طنزپرداز تئاتر پوچی فراتر از این می‌رود، طنز کنایی آن زیرکانه و هوشمندانه است و به همین خاطر حصول آن تا حدودی مشکل، زیرا بستگی به ادراک مخاطب از فرا متن و معنای دوگانه و گاه در جامه بی‌معنایی مطالب طنز دارد. طنز کنایی در این تئاتر، اغلب به معنای نهفته و ضمنی وابسته است تا به مفهومی که مستقیم و بی‌واسطه بیان می‌شود.