کتاب گزیده ای از سروده های رابیندرانات تاگور نشر هرمس

آنچه در این کتاب ازنظرمی‌گذرد گزیده‌ایست از سروده‌های رابیندرانات تاگور، شاعر و متفکر بزرگ هندی، که آثارش در دوران نهضت‌های آزادی‌طلبی هند شهرت جهانی یافت و در تحوّل فکری و فرهنگی مردمان آن سرزمین و در بازیافت هویّت ملّی و ایجاد حسّ خودشناسی آنان سهمی بزرگ و ماندگار داشت. وی اهل شعاردادن نبود و در های‌و‌هوی‌های سیاسی شرکت‌نداشت و از موج‌سواران سیاست‌باز هم دوری می‌کرد، ولی با انتشار نوشته‌ها و سروده‌هایش، و با سخنرانی‌های روشنگر و اثرگذارش در آمریکا و انگلستان و ژاپن نشان‌داد که هند بزرگ‌تر و مردم هند بیدارتر و هشیارتر از آن‌اند که پذیرای حکومت استعماری بیگانه باشند. آشنایی من با هند و با این چهرۀ فرهنگی نامدار از سال‌های جنگ جهانی دوم آغاز شد. شهر ما، اراک، در آن سال‌ها از قرارگاه‌های مهمّ متفقین شده ‌بود و سربازان انگلیسی و امریکایی و هندی‌ همه‌جا دیده می‌شدند. خانۀ ما نزدیک یکی از اردوگاه‌های سربازان هندی بود. ما با هندی‌ها به‌ آسانی دوست می‌شدیم و به همدیگر «رفیق» می‌گفتیم، یکی از این رفیق‌ها جوان درجه‌داری بود به نام حفیظ‌الرحمن، از مسلمانان بنگال، که فوق‌لیسانس زبان و ادبیّات بنگالی داشت، و در دانشکده مقداری فارسی خوانده بود و قطعاتی از گلستان را هم ازبر داشت. من سال‌های آخر دبیرستان را می‌گذراندم و با او دوست شده ‌بودم. او به خانۀ ما رفت‌وآمد می‌کرد و سعی داشت که با پدرم به فارسی گفتگو کند. فارسی سخن‌گفتن او و لهجۀ غریب او در نقل پاره‌هایی از گلستان که درخاطرداشت برای ما تازگی داشت و موجب تفریح خاطر می‌شد. این رفیق بنگالی (که در خانۀ ما به حفیظ‌الله معروف شده بود)، با تاگور هم‌ولایتی بود و از عاشقان شعر او، گاهی اشعار تاگور را به زبان اصلی به آواز خوش می‌خواند و سعی داشت که معنی اشعار را به فارسی و انگلیسی به نوعی به ما بفهماند. من در یکی دوماه اول آشنایی با او با مقدّمات زبان انگلیسی آشنا شدم. درآن سال‌ها زبان خارجی در دبیرستان‌ها زبان فرانسه بود، ولی به‌تدریج گفتگوی با او به زبان انگلیسی آسان‌تر شد و من به خواندن اشعار تاگور به این زبان روی آوردم و او چند کتاب از مجموعۀ آثار تاگور را به من داد و سعی می‌کرد که در خواندن و فهم مطالب مرا یاری‌کند. من در اشعار این شاعر بنگالی نوعی تجانس با عرفان ایرانی خودمان می‌دیدم، و پس از چندی چنان به اشعار او دلبسته شدم که بیشتر اوقات خود را به خواندن گیتانجلی و باغبان و ترجمۀ صد غزل از کبیر او صرف می‌کردم و درحواشی صفحات سروده‌هایی را که می‌پسندیدم به فارسی ترجمه می‌کردم و در فهم نکات و مطالب از حفیظ‌الرحمن(حفیظ‌الله خودمان) یاری می‌گرفتم. جنگ تمام شد و دوست بنگالی ما باید به هند بازمی‌گشت، هنگامی که برای خداحافظی به خانۀ ما آمد هرچه کتاب انگلیسی از تاگور و دربارۀ تاگور با خود داشت به من داد. من همچنان به خواندن اشعار و نمایشنامه‌های تاگور روزگار می‌گذراندم و همچنان قطعاتی را که می‌پسندیدم در حاشیۀ کتاب‌ها به فارسی نقل می‌کردم. چندی بعد، در سال‌هایی که در دانشکدۀ ادبیّات دانشگاه تهران شاگردی و در دبیرستان معلمی می‌کردم آنچه را در حواشی کتاب‌ها نقل کرده ‌بودم با اصلاح و تجدید‌نظر در نشریات ادبی و هنری آن روزگار، و بیشتر در مجلۀ «سخن» منتشر می‌کردم، و چندی بعد در ۱۳۳۴، مجموع آنها با مقدمه‌ای در شرح احوال و آثار تاگور و به‌ضمیمۀ یکی از نمایشنامه‌های مشهور او، زیر عنوان چیترا و چندغزل از باغبان عشق، درشمار نشریات نیل طبع و نشر شد.